Koobiyaynta Dadka (humancloning) : Dunidan aynu ku noolnahay waxay soo
martay marxalado nololeed oo kala duwan, kuwaasi oo is-baddalayay mar kasta oo
isbaddal ku yimaado garaadka ama aqoonta bulshada caalamkan ku dhaqan. GUJI
[AhmedYaasiin]
|
|
Soomaaliya
iyo Itoobiya dan ma wadaagi karaan?
GUJI...
|
Ma'Ogtahay in Wararka Kuqoran Luqadda Ingiriiska ee Soomaalida ay maalin kasta kusoo dhacaan linkiyada kuqoran meesha ugu saraysa bartamaha bogga hore ee SomaliTalk.com.
|
|
|
|
DHIBAATOOYINKA NAAS NUUJINTA
W.D: Axmed-yaasiin Maxamed
Sooyaan
allayaqaan99@hotmail.com
Nairobi, Kenya
TAARIIKHDA MAANTA: | DAABACADA: September 18, 2002
Waxaan muran ku jirin oo
baaritaanada caafimaadka dunida oo dhan laga sameeyey isku raaceen inaan laga maarmin naas nuujinta , isla mar ahaantaasna ay muuhiimad weyn u leedahay
caafimaadka ilmaha la nuujinayo iyo hooyadaba , waxaana jirta in dawladaha
qaarkood ay gaareen inay hooyada qasab uga dhigaan inay naaska u dhigto ilmaha
maadaama badbaadinta noloshiisa iyo aayahiisaba ay taasi ku xiran tahay , hase
yeeshee arrintaan ay sidaas faa'iidadeeda u weyntahay ayaa waxaa aalaaba dhacda
in dhibaatooyin la socdaan , oo maxay yihiin dhibaatooyinkaas?.....maxaase lagu
maarayn karaa ?.....
Shaki la'aan caanaha hooyada
waxay ka koobanyihiin walxo cunto isu -dheelli tiran oo si fudud uu dheefshiidka
ilmaha yar u burburin karo , isla mar ahaantaana wax kharash ah qoyska ma
geliyaan , waxaana intaas u dheer (waa caanaha hooyadee) ayagoo la heli 24-ka
saac ee maalinka oo dhan iyo ayagoo aan u baahnayn diyaarin gaar ah .
Caanaha hooyada waxaa ku jira
waxyaabaha jirka ilaaliya ama difaaca (anti-bodies) kuwaasoo ka horjoogsada
bakteeriyada iyo fayruska inay si fudud ku soo galaan jirka ilmaha yar isla
markaasna ka difaaca xanuuno badan siiba kuwa ku dhaca xubnaha dheefshiidka sida
caloosha oo ilmaha socota ama fadhiisata , iyo cudurada ku dhaca habdhiska
neefsashada , ayadoo ay dhaqaatiir badan ku tilmaamaan in caanaha hooyadu yihiin
sida tallaalka .
Caanaha hooyada , waxa intaas u
dheer ayadoo uu jirka ilmaha mar kasta si habboon ugu dheellitiri karo
heerkulkiisa , iyo weliba ayadoo uu heerkulka caanaha hooyada uu mar kasta ku
xiran yahay xaaladda heerkulka hawada sida ay tahay , tusaale ahaan haddii
xaaladda heerkulku hooseyso oo ay tahay xilli qabow caanaha hooyada waa qandac
diirran , sidaa si le'eg haddii kulayl jirana waa qaboow , waxayna ilmaha yar ka
hor joogsadaan saamaynta ay isbedelada hawada keeni karto , sida; dhuunta oo
xanuunta , iyo inay wax gaaraan dhegta dhexe , iyo lafo xanuunka , mana u laha
ilmaha yar wax xasaasiyad ama kahsi ah sida inta badan ku dhacda ilmaha la siiyo
caanaha la farsameeyey , hase ahaatee waxay ka hortagaan xasaasiyadda gaar ahaan
neefta ama xiiqda .
Naas-nuujinta (N/N) maaha in
ilmaha oo keliya wax tarto ee hooyada la nuugayo qudheeda wax weyn bay caafimaad
ahaan tartaa , N/nuujinta waxay hooyada la nuugayo ku caawisaa inuu jirkeeda ku
soo noqdo samayskiisu siduu ahaa ka hor dhalmada , sida culayskeedii iyo qaradii
jirkeeda , waxay kaloo ka caawisaa in rixinka (minka) si dhaqso ah ugu soo noqdo
xaaladiisii caadiga ahayd , waxayna ka hor joogsataa inay ku dhacaan cudurada
naasaha ku dhaca , waxaana baaris caafimaad oo la sameeyey ay muujisay in
kansarka naasaha (breast cancer) uga dhicitaan yar yahay hooyada ilmeheeda
nuujisa tan aan nuujin .
Dhanka kale , waxaa caadi ah in
xilliga lagu jiro naasnuujinta ay inta badan hooyada la nuugayo la soo
gudboonaadaan dhibaatooyin la xiriira nuujinta , kuwaasoo aan isku dayayno inaan
qormadaan ku soo qaadno kuwooda ugu muhiimsan :
Qaabka nuujinta:
waa inay hooyada marka hore u fariisataa qaab wanaagsan oo ayan dhibsanayn ,
waayo tani waxay suura gelinaysaa inay hooyadu dhamaystirto nuujinta oo ayan ka
degdegin , markaas ka dib ayey labadeeda gacmood ku soo qaadaysaa oo bogga ku
qabanaysaa ilmaha si dadab ah ayadoo uu madaxa sare jiro , intaas ka dib ayey
gacan ilaa dhudhunkeeda ku soo qabanaysaa jirka ilmaha oo uu ku jiro madaxa ,
gacanta kalana waxay ku soo qabanaysaa naaska ayadoo ibtiisa gelinaysa inta u
dhexaysa labada farood ee murugsatada iyo fardhexada , taasoo markaas keenaysa
in si dhib yar ibta afka loogu gesho ilmaha , isla markaasna uusan jirka naaska
ilmaha ka daboolin sanka , waayo waxay tani keentaa in ilm,aha neefsashadu
dhibto , marka danbena waxay nacsiisaa nuugitaanka naaska.
Laqitaanka hawada:sida
mararka qaarkood dhacda , ilmaha marka ay nuugayaan naaska hawo ayey la liqaan
caanaha , hawada gasha caloosha ilmaha waxay u keentaa inay dareemaan raaxo
darro farabadan , oo ay ugu muhiimsan yihiin ; dibbiro , calool xanuun , iyo
matag , sidaas daraadeed ayaa waxaa haboon inay hooyada ilmaha dhabarka ka
salaaxdo oo si khafiif ah dhowr jeer uga dharbaaxdo inta uu nuugayo naaska ,
sidaasoo kalana marka uu dhameeyo nuugitaanka , iyo mar kale 15 daqiiqo ka dib
nuujinta , taasina waxay ilmaha u suura gelisaa inay daacaan oo si dhib yar
hawada uga soo baxdo .
Caano yaraynta hooyada:
dhibaatadan marar badan bay dhacdaa , waxayna keentaa in culayska ilmaha is
dhimo marka la fiiriyo da'da uu jiro , waana suuragal in la soo celiyo awoodii
iyo firfircoonaantii naasaha iyo kordhinta caanohooda haddii la raaco
tallaabooyinkaan:
1-In la joogteeyo nuujinta
ilmaha ee naaska , maxaa yeelay waxa ugu muhiimsan ee naaska caanaha ka keena
waa nuugitaanka ilmaha , sidaas daraadeed ayaa haddii ay joogsato nuujinta
caanuhuna go'ayaan , waxaa markaas hooyada la gudboon inay ilmaha nuujiso mar
kasta oo ay dareento inuu u baahan yahay . haddii ay dhacdo ama ay suurageli
weydo in ilmuhu naaska nuugi waayo in muddo ah ayaa hooyada waxaa laga rabaa
inay caanaha naaska ka soo saarto ayadoo weliba waqtiyo go'an u samaynaysa ,
waxaana dhici kara inay hooyadu dareento naaso xanuun inta mudadaan lagu jiro (ilaa
laba toddobaad) , waxaana loo baahan yahay inay hooyadu qaadato cuntooyinka loo
sameeyey inay caanaha kordhiyaan ayadoo la kaashanaysa talada dhaqtarka .
2-Waa inay hooyadu u dhug
yeelato cuntooyinka ay qaadanayso , waxaana loo baahan yahay inay ku dedaasho
sidii ay u heli lahayd ama u qaadan lahayd cunto isu dheelli tiran oo laga
helayo borotiin sida : caanaha , ukunta , hilibka ,iyo inay cabitaan ku filan
qaadato , waxaana in la is xasuusiyo mudan inayan jirin wax daawo ah oo loo
qaato inay caanaha kordhiyaan , waxaase jirta in cuntooyinka qaarkood ay
kordhiyaan caanaha gacana ka geystaan inay naasuhu godladaan sida ; jaamka ,
kalluunka , qudaarta cagaaran noocyadeeda kala duwan , iyo baradhada .waxaa
ayadana muhiim ah inay hooyada caaneheedu yar yihiin ay qaadato hal galaas oo
biyo ah ama cabbitaan kale nus-saac ka hor intayan ilmaha u dhigin naasaha.
3-Hooyadu waa inay heshaa waqti
ku filan oo ay seexato , habeenkii waa inay ka seexato ilaa 8saac , dharaartiina
hal ilaa laba saac , ayadoo weliba ku dedaalaysa inay ka fogaato soo jeedka
faraha badan iyo shaqooyinka guriga ee culculus inta karaankeeda ah .
4- Waxaa haboon inay hooyada
caanaha yar ama caana yaraysa ay ka fogaato muranka , xanaaqa , iyo waxyaabaha
nafsadeeda kicin kara , siiba toddobaadyada ugu horeeya ee ay dhallan tahay ,
maxaa yeelay waxyaabahaas waxay ka lumiyaan rabitaanka cuntada , markay cunno
xumaysana waxaa imaanaya caano yaridii .
5-Waa inayan hooyadu qaadan
dawooyinka mamnuuca uurka siiba sannadka ugu horeeya , maxaa yeelay tani waxay
yaraysaa godlashada naasaha ama weyba joojisaa .
Caanaha oo naaska ku xanibma :
dhibaatadaan waxay inta badan dhacdaa inta u dhexaysa maalinka 3aad iyo maalinka
5aad ee xilliga naasnuujinta , waana dhibaato ka mid ah kuwa ugu waaweyn ee
horjoogsada naasnuujinta .dhibaatadaan ayaab dhacda marka ay awdmaan marinada
caanaha ee naaska ,ayadoo ay badan yihiin caanaha , iyo dhanka kale ayadoo ay
yar tahay awoodda uu ilmuhu u leeyahay inuu caanahaa soo nuugo , waxayna
arrintaas keentaa in caano farabadan ku soo dhacaan naaska oo uu buuxsamo , ooo
inta bararo dikaan iyo xanuun keeno . Marka ay arrintu sidaas noqoto ayaa
hooyada lagula talinayaa in mar kasta oo ay ilmuhu nuugaan ay caanaha ka soo
dhammayso naasaha ayadoo iska soo lisaysa ama isticmaalaysa qalabka la isaga soo
liso , waxaana wanaagsan inta ay hooyadu dareemayso dhibaatadaan inay
isticmaasho inay biyo diiran ku mayrato.
Si looga hortago in caanuhu ku
xannibmaan naasaha ayaa hooyada waxaa looga baahan yahay inay mar ama labo ay
tuutuujiso oo burburiso naaseheeda labada bil ee ugu danbaysa xilliga uurka iyo
inay ka fogaato qaadashada dharka ku dhegan inta ay ku jirto xilliga nuujinta.
Dildillaaca ibta naaska :
waxaa caado ahaan dhacda in ibta naaska ay hooyooyinka qaarkood dildillaacdo ,
siiba marka uu maqaarka hooyadu jilicsan yahay , dildillaacaan gaara maqaarka
ibta naaska waxuu keenaa inay hooyadu keento xanuun farbadan markay ilmaha
nuujinayso , waana arrin aad u yar inay suuragal noqoto in dildillaacaas soo
gaaro ibta naaska haddii ay hooyadu ka sii dadaasho kahor intayan ilmaha dhalan
, waxaa markaas hooyada la gudboon si ay uga hortagto dhibaatadaas (dildillaaca
ibta) ;
1-Dhalmada ka hor ; waxaa
haboon inay hooyada ibta naaska ka dhowrto inay ku dhegto oogada naaska ama ay
hoos ugu noqoto jirka naaska , sidaas daraadeed waa inay kasoo fujisaa 20 jeer
oo ay soo jiido , ayna sidaas ku celceliso maalintiiba 5 goor .
2-Dhalmada ka dib ; waxaa
haboon inay hooyadu dheerayso waqtiga nuujinta si aayar- aayar ah oo maalinka
1-aad ee ay dhasho ay nuujinta ku bilawdo 2daqiiqo ila 10 daqiiqo naaskiiba ,
waxaana hooyada looga baahan yahay inay ibta naaska iyo qaybta madow ee ku
meeran ay ku hubsato afka ilmaha gudihiisa , waxaa sidaas oo kale laga rabaa
hooyada markay nuujinta dhamayso inayan naaska kasoo dhufsan ilmaha afkiisa si
xoog ah ama kedis ah , waayo taasi waxaa ka imaan kara dildillaac soo gaara ibta
naaska , waxaana hooyada lagula talinayaa inay garka ilmaha nuugaya soo riixdo
oo faryarada afka u geliso , taasoo markaas qasab ka dhigaysa in ilmaha afka
kala qaado , hooyadana si dhib yar ugala soo baxdo naaska .
3-Waxaa ayadana loo baahan
yahay inaan ilmaha ku gam'in ibta naaska oo afka ugu jirta , waayo taasi waxay
ibta ka dhigaysaa mid qalalan oo jajabaysa ayadoo weliba qoyan , taasina waxay
markaas keenaysaa dildillaac ku yimaada ibta , waxaana aad u wanaagsan in inta
naaska biyo lagu dhaqo oo si fiican loo qalajiyo mar kasta oo ilmaha la nuujiyo
ka dib .
4-Haddii ay dhacdo in ibta
naaska ay dildillaacdo ayaa waxaa habboon in naaska ibtiisu dildillaacday laga
joojiyo in ilmaha la nuujiyo muddo 24 saac ah , ayadoo isla mar ahaantaasna laga
lisayo caanaha , waxaana ilmaha la nuujinayaa naaska aan dhaawacnayn , kan
dhaawaca ahna hawada loo bandhigayo waqti ku filan , waxaana ibta dhaawaca ah la
marinayaa wax uun dufan ah , haddii ay intaas ku raysan weydo waxaa loo baahan
yahay in xilli habboon dhaqtarka lala kaashado.
Naaska oo adkaada ama soo fooca
: caado ahaan waxay
dhibaatadaan dhacdaa markay caanuhu ku xanibmaan naaska , waana tallaabada 2aad
ee ay u gudubto waxyeelada caanaha ku xanibma naaska , markaas oo ay bakteeriya
ku dhalata meelaha caanuhu ku xanibmeen ee naaska . Marka ay sidaan oo kale
dhacdo ayaa dhaqaatiirta qaarkood ay ku taliyaan in la joojiyo dhammaan in
ilmaha la nuujiyo naaska , ayagoo markaas ka cabsi qaba in bakteeriyadu faraha
ka baxdo , hase yeeshee waxay dhaqaatiirta badankeed door bidaan in naasnuujinta
la sii wado ayadoo ilmaha loo dhigayo hadba naaska ladan , isla markaasna lagu
garab wado caanaha la farsameeyey ee loo ekaysiiyey kuwa hooyada inta laga
daweynayo naaska buka.
-DHAMMAAD-
W.D: Axmed-yaasiin Maxamed
Sooyaan
allayaqaan99@hotmail.com
Nairobi,Kenya
SOMALITALK.COM | Septembet 20,2002 |
AFEEF" Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan
QORAALKII HORE EE AXMED.YAASIIN: Koobiyaynta Dadka
(humancloning)
QORAALKII SAAHID:HOOYOOYINKU
CARRUURTA LABO SANO HA NUUJIYEEN!!
AFEEF: Afkaarta qoraalkaan waxaa leh gaarna ay u tahay Radio Xoriyo, kana tarjumimaayo aragtida SomaliTalk
|