|
Baaq:
Dhibta Haysata Beesha Gabooyuhu Waa Maxay? Maxaase Inagu Waajib ah?
Maxamed Caabi (Saaqa)
Gudoomiyaha Beesha Gabooye ee
Qaarada Yurub iyo Waqooyiga Ameerika
London, UK
abby@london.com
Iyada oo laga warqabo
in boqolaal sanadood ay soo jiitamaysay dhibaatada Cunsuriyada, Yasida
iyo Kala Sarraynta ah ee haysatay beesha Gabooye oo ay gaadheen heer ay
isu qaateen in ay yihiin “HANDICAP” amba qof kala dhiman waxaanay ku
nool yihiin guud ahaan geeska Afrika, isla markaasana ay beeshaasi tahay
beel ay hadheeyeen dib u dhac dhaqaale, waxbarsho iyo bulsho oo ay
sababtay jahliga foosha xun ee dadkaas ay Soomaalidu kula kacday deegaan
kasta oo ay ku nool yihiin sida dalalka Somaliland, Jabuuti, Soomaaliya,
Kiiniya iyo Itoobiyaba.
Hadaba maanta waxaynu halkan ku xusi doonaa
diiradana ku saari doonaa dhibaatooyinka lasoo dersay sanadahan u
danbeeyay Beelaha Gabooye ee ku nool Somaliland iyo baahida loo qabo in
si degdeg ah oo wadaniyad iyo Islaamnimo ay ku jirto aan wax uga qabano.
Iyada oo aynaan
xaashiyo yar kusoo koobi karin dhibaatada culus ee beeshaas haysata
hadana bal aynu yara tilmaano qodobadan kooban ee argagaxa leh ee
sanadahan u danbeeyay lasoo dersay beeshan Gabooye ee reer Somaliland.
1.
Dhibaatooyinka Dilalka ah ee Beesha Soo Gaadhay
A. Marxuum
Qorane Qodax Digaale;
Waxaa sanadkii 2001
lagu eedeeyay inuu dilay fanaankii Axmed Gacayte oo sanadkii 1988kii
Hargeysa ku dhintay, waxaa markaas lagu sameeyay jirdil aad u foolxun,
waxaana la horkeenay maxkamad, hadaba markii ay maxkamadu baadhay kiiska
Marxuum Qorane lagu eedeeyay, maxkamada gobolka ee Hargeysa waxay
caddaysay inaanuu ninkaas Qorane shaqo ku lahayn dilkii Marxuum Axmed
Gacayte, hase yeeshee Maxkamadu waxay go'aamisay in Qorane Jeelka
Hargeysa lagu hayo si aan suuqa loogu dhex dilin, Waxaana Qorane uu ku
dhex dhintay Jeelka Hargeysa jirdilkii loo geysatay awgeed, eheladii uu
Qorane ka geeriyooday ilaa maanta wax magdhow ah iyo raali galin toona
kamay helin Dawlada somaliland.
2. Ina Xuseen
Cayuun:
Sanadkii 2001 Waxaa uu guursaday gabadh ay is jeclaadeen
oo u dhaltay beel ka mid ah beelaha Somaliland ugu waaweyn, nasiib darro
habeenkii arooskiisa ayaa Ciidan ka tirsan Boliska Somaliland ay
madashii aroosku ka socday ay rasaas Ooda kaga qaadeen, halkaasna waxaa
ku dhaawacmay Saddex Dumar ah.
3. Axmed
Maxamed Cabdilaahi (guray dayaxle). Waxaa
lagu
eedeeyay inuu xaday
ilmo yar, waxaana xabsiga loo taxaabay isaga iyo ilaa labaataneeyo qof
oo Beesha gabooye ah lagu tuhmay inay ilamaha lawaayay xadeen, muddo
iyaga oo xidhan ayaa ilmihii yaraa laga helay xaafad ay lahayd qof u
dhalatay beel ka mid ah beelaha ugu waaweyn Somaliland, ilmihii yaraana
waxaa gurigiisa la geeyay wasiirka Arrimaha Gudaha Somaliland Mudane Ismaaciil
Aadan Cismaan. Taasina waxaa ku beenowday eedii iyo magac xumadii loo
geysaty beesha gabooye ee lagu eedeeyay inay carruurta xadaan. Ilaa
iminka wax xaal ah iyo Raali galin toona lama siin dadkaas sida khaladka
ah loo xidhay.
4. Gabadh Uur leh oo lagu dilay
Xaafada Iftin (cakaara) oo ku taala Magaalada Hargeysa, iyada
oo xilli habeenimo ah rasaas lagu furay, oo ay halkaas ku dhimatay
walaalkeedna lagu dhaawacay, inkastoo beesha uu ka dhashay Dhagarqabaha
gabadha dilay iyo beesha gabadhu ay ka dhalatay ay ka heshiiyeen dilkan,
arrintana la dhameeyay.
5. Nin
Dhalinyaro ah oo Beesha Gabooye u dhashay
oo isaga oo la googooyay inta bac lagu soo riday laga helay agagaarka
gurigooda, inkasta oo aan cidna lagu eedeynayn dilkan, hadana Boliska
Somaliland wax xil ah iskamay saarin ilaa iminka kumay guulaysan inay
baadhis rasmi ah ku sameeyaan cidii dilkaas geysatay si cadaalada loo
hor keeno.
6.
Marxuum Khadar Aadan Cismaan Dhabbar: ayaa ahaa dilkii
u danbeeyay ee qof beesha gabooye ah lagula kaco, waxaana uu Marxuum
Khadar dhawaan ka soo guuray dalka Kuwayt si uu ugu noolaado dalkiisa
hooyo, nasiib darro waxaa gacan ku dhiigle ka tirsan askarta boliska
Somaliland xabad ku dhuftay si kibir ku jiro inkastoo la sheegay in
lasoo xidhay danbiilahaas, waxaana dawlada ku waajiba inay sharciga
dhaqso u hor keento, oo dil lagu xukumo sida uu dhigayu xeerka u yaala
Somaliland oo ah qofkii qof dila in loo dilo.
2.
Dhibaatooyinka Dhinaca
Dhaqaalaha ah :
Beeshan oo ay sanado badan haysateen
dhibaatooyin dhaqaale hadana waxaa dhibaatadaasi ay kasii dartay markii
25 Dukaan oo ku yaalay badhtamaha suuqa Shiraaqle ee loo yaqaanay suuqa
"hindhisada". Dukaamadaas oo Dawladii Ingiriisku uu u dhisay, isla
markaasna ay ka ceeshi jireen boqolal qoys oo beesha ahi, waxaa sanadkii
1996 cagta mariyay oo burburiyay Eng. Maxamed Xaashi oo waagaas ahaa
Mayorka Hargeysa, waxaana uu halkaas ka dhisay dhismayaal cusub oo suuq
ah, nasiib darro dhismayaashii cusbaa waxaa qaatay oo la siiyay dad
kale, xataa makhsin ama qol kaliya lama siinin dadkii gabooyaha ahaa ee
dhulka lahaa ee tukaamadoodii la burburiyay. Waxaa beeshani ay gabi
ahaanba ka maqan yihiin goobaha shaqada ee wasaaradaha dawlada,
hay'adaha samafalka, iyo xataa shirkadaha waaweyn ee gaarka loo leeyahay.
Waxaana gabi ahaanba ay ka hadheen xagii ganacsiga iyo tartanka suuqa
xorta ah taasoo ay sababatay culayska nafsaaniga ah ee beeshan saarnaa
boqolaalkii sanadood ee u danbeeyay.
Dib u Dhaca Dhinaca Waxbarashada
Iyada oo Waxbarashada Dawliga ah ee
Somaliland ay u furan tahay muwaadin kasta oo reer Somaliland qoladuu
doono ha u dhashee, hase yeeshee waxaa qof kasta oo Somalilander ahi uu
qirayaa in cunsuriyad xooggani ay markiiba ka hortimaada Ardayga
beesha gabooye u dhashay, waxaana ardayda ka dhaltay beelaha waaweyni ay
ardayga gabooyaha ah ku eegaan il gaar ah oo shaki leh, waxaana taasi ay
keentaa in inta badan carruurta beelaha Gabooye ay iskuulada ka tagaan
iyaga oo aan dhamaystirin waxbarashadooda, taasina ay ku kalifto inay
suuqa galaan oo ay xoogsi bilaabaan iyaga oo wali ku jira da'adii loogu
talo galay inay waxbartaan.
Hadaba Maxaa Xal Ah? Maxaase Inagu
Waajib ah Dadweyne iyo Dawlad Ahaanba Si aan Usoo Afjarno Dulmigan
haysta Beelahan Gabooye ee Walaalaheen ah?
1. Dhinaca Dawlada Somaliland:
Iyada oo Madaxweynaha Somaliland uu yahay Madaxweynihii u Horreeyay ee
Somaliland soo mara oo markii ugu horreeysay golahiisa wasiirrada ku soo
daray Xubin u dhashay beelaha Gabooye, hadana waxaan shaki ku jirin in
Beesha Gabooye ay xaq u leedahay inay hesho kaalin ka balaadhan shakhsi
kaliya, waxaana Madaxweynaha Somaliland ku waajib ah inuu ku amrro
Wasaaradaha dawlada ee kala duwan inay shaqo galiyaan dadka laga tirada
badan yahay, sidoo kalana uu ugu yaraan xubin kale oo beesha u dhalatay
uu ku kordhiyo golaha wasiirrada isla markaasna uu dhiso Xarun Madax
banaan oo hoos timaada Madaxtooyada oo ka shaqaysa ilaalisa xuquuqda
dadka laga tirada badan yahay iyo hurumarintooda.
2. Wasaarada Waxbarshada:
Wasiirka Waxbarshada Somaliland Mudane Xasan Gadhweyne oo kaalin heer
sare ah ka qaatay horumarinna waxbarshada dalka, isla markaasna si
wadaniyadi ku jirto u habeeyay una casriyeeyay waxbarshada dalka tan
iyo intii wasaaradaas xilkeeda loo dhiibay, waxaan ugu baaqayaa inuu
Dugsiyo Cusub ka dhiso deegaanada beesha gaar ahaan Xaafada Daami, isla
markaasna waxaa lagama maarman ah in ardayda dugsiyada dalka la siiyo
casharro ku saabsan sinaanta muwaadiniinta iyo la dagaalanla hayb sooca,
waxaa kale oo Mudane Gadhweyne aan ku dhiirri galin lahaa inuu hay'adaha
waxbarshada caawiya uu ka codsado inay ka qayb qaataan kor u qaadista
dhinaca waxbarshada ee carruurta iyo bulshada Gabooye.
Wasaarada Cadaalada, Arrimaha
Gudaha, Taliska Boliska
Masuuliyiinta wasaaradahan aan kor ku
xusnay waxaa ku waajiba inay baadhitaan ku sameeyaan dilalkan soo
noqon-noqonaya ee lagu hayo beelahan gabooye ee muwaadiniinta ah,
waxaana ku waajib ah oo looga fadhiyaa inay dadweynaha usoo bandhigaan
cadaaladana hor keenaan kuwa dhibta u geystay muwaadiniintan reer
Somaliland.
Laamaha Warbaahinta Dawlada iyo
Kuwa Madaxa Banaan ee Somaliland
Waxaan ugu baaqayaa inay gutaan
waajibaadka ka saaran wacyi galinta bulshada, isla markaasna ay bulshada ku wacyi galiyaan inay soo afjaraan dulmigan boqolaalka
sanadood lagu hayay beelahan, sidoo kalana saxaafada waxaa ku waajiba
inay soo bandhigaan oo fadeexeeyaan cidii fulisa danbiyo la xadhiidha
hayb sooca iyo kala sarrayntan dulmiga ku dhisan.
Ugu danbayn dadweynaha reer Somaliland
meel kasta oo ay joogaan waxaa ku waajiba inay fadhiga ka kacaan una
hawl galaan dulmigan haysta dadkan walaalahood ee muwaadiniinta ah,
waxaana lagama maarmaan in maanka lagu hayo in Ilaahay agtiisa lagu
ciqaabi doono qof kasta oo qof walaalkiis ah iska sarreeysiiya ama ku dulma
magac qabiil.
Horumarka dalkeenuna waxa uu ku jiraa
iyada oo aynu ummad ahaan gacmaha is qabsano.
Maxamed Caabi (Saaqa)
Gudoomiyaha Beesha Gabooye ee
Qaarada Yurub iyo Waqooyiga Ameerika
London, UK
abby@london.com
Kaysar Cabdilaahi
Tafatiraha Wargeyska The Somali Voice
Bristol, UK
kaysar@europe.com
somalivoice@europe.com
Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku
saxiixan
Faafin: SomaliTalk.com | May 21, 2005
Waraysi:
Garaadka Beesha Gabooyaha
Nin u Dhashay Beesha
Gabooyaha ayaa Hargeysa Lagu Diley, Dadkii Arintaas Ka
Mudaharaadayna Xabsi ayaa la dhigay, waxaana arintaas ka waraysanay
Garaad Axmed Diiriye Geylan...
Guji...
| 
Daabaco
Boggan | Print
