DHAQ-DHAQAAQA ISBEDDEL-DOONKA DAL-UDUG
DHAMBAALKII 1-aad Sida uu u bukoodo qofka aadamiga ah ayaa bulshaduna ay u bukootaa. Qofka
xanuunsan wuxuu doontaa daawo uu ku caafimaado, isaga oo ka beeg qaadanaya hadba
inta uu taakta cudurku yahay. Haddii kale wuxuu og-yahay in xanuunku uu ku sii
kordhayo, dabadeed ama uu u dhimanayo ama uu howl-gab u noqonayo. Waxaa sidaas
lamid ah bulshada xanuunsan oo haddii ayan caafimaad doonan loo yaabaa in ay ama
baaba´do ama howl-gab noqoto oo dalkeedii, iyada oo taagan la garab-meersho.
 Cudurrada dadka ku dhaca waxay u qeybsamaan kuwo ku dhaca xubnaha jirka (Somatic
Diseases) iyo kuwo ku dhaca maskaxda oo ah buufis (Psychiatric Diseases).
Bulshaduna waxaa ku dhaca labadaas jaad oo cudurro ah oo marna cudurro (epidemic
iyo pandemic) baahsan iyo colaado ayaa wiiqa tabarteeda, marna cudurro buufis
kala duwan ah oo qabyaaladda iyo fadhi ku-dirirka ay kamid yihiin ayaa
jaha-wareer ku rida. Waxaa jira xanuun kamid ah kuwa buufiska ah oo lagu
magacaabo (Schizophrenia), kaas oo ku dhaca dadka. Calaamadihiisa waaweyn ee
lagu garto waxaa kamid ah isku dhex-yaac xagga hadalka iyo xagga fekerka
(disorganized speech and thinking). Sababtu waxay tahay, qofka xanuunsan
cimiladii nolosha ayaa cabsi badan ku heysa (persecutory in nature). Qofka xanuunkaas qaba, ayaa wal-walka uu cudurku ku hayo dartiis wuxuu la
doontaa cimilo caalam khayaal ah oo uu ku caafiyo naftiisa. Sidaa darteed wuxuu
noqdaa qof buufiskiisa kula nool caalam kale oo ka dheer kuu ku nool yahay ee
dhabta ah, laakiin isaga waa uu ku caafimaad qabaa. Qofkaasi wuxuu noqdaa mid ka
fog xaqiiqada nolosha dhabta ah ee uu ku sugan yahay. Cudurrada buufiska ah ee
ceynkaas ah, bulshooyinka waa ku dhacaan. Laakiin wuxuu si xooggan u muuqdaa,
markii uu cudurku galo hoggaankii laga doonayey in uu bulshada daweeyo.
Calaamadaha hoggaanka xanuusan waxaa kamid ah hadallada is-khilaafsan oo heer
go´aan-dowladeed ah, kuwaas oo ayaamo gudahood ka soo baxa xubnaha ugu sareeya
maamulka. Maalmihii la soo dhaafey, muddo toddobaad gudihiis ah ayaa maamulka Puntland
waxaa si rasmi ah uga soo yeerey hadallo aanan hir-gelinteeda ku raagin waaqica
nololeed. Waayo mudda gaaban dabadeed waxaa ka daba-yimid hadallo kale oo
iyaguna rasmi ah, kuwaas oo lagu burinayo kuwii hore. Maamulka waxaa ka soo
yeerey khabar rasmi ah in degaanka ay doorasho ka dheceyso. Isla-maamulkii ayaa
khabar kale soo saarey uu ku joojiyey arinkii. Waxay si rasmi ah u yiraahdeen
xoog baanu ku qabaneynaa doorashada, misana waxay yiraahdeen dhiiggii daatey eed
kuma lihin. Waxay si rasmi ah u yiraahdeen shir issimo laguma qaban karo
Puntland, misana waxay leeyihiin Garoowe ayaanu ku marti-qaadeynaa shirka
issimada ee Qardho ha laga soo duwo. Waxay si rasmi ah u sheegeen in qabaa´ilka
ay u fasaxeen xubnihii barlamaanka ee 66-ka wakiil ahaa in ay soo doortaan,
misana lacago badan oo laaluush ah waxay ku bixinayaa sidii ay u soo celin
lahaayeen xubnaha barlamaankii hore. Waxay si rasmi ah u codsadeen in
barlamaanka la shiriyo oo laga doodo magacaabidda guddiga khilaafaadka. Misana
shirkii oo socda ayaa taleefan la soo direy oo la amrey in la joojiyey qodobkii
laga doodayey. Go´aamadaas iska daba yimid oo midba uu midka kale burinayo, waxay si rasmi ah
uga soo baxayaan masuuliinta xilka haya kuwooda ugu sareeya. Arinkaasi wuxuu
ishaaro u yahay xanuunka buufiska ah ee ku sii kordhaya mu´asasaddii maamulkii.
Sida nolosha lagu bartey cidda xanuunsan waxay u baahan tahay daryeel iyo
kalgacal xigaalo. Laakiin waa haddii cidda xanuunsan ay qirsan tahay xanuunka,
oggoshahayna in la daweeyo. Isla-markaas xigaaladuna ay yihiin kuwo u danqanaya
oo diyaar u ah in ay cod iyo cudud mideysan ugu gargaaraan cidda dhaawacan.
Isbeddelka aanu dooneynaa wuxuu yahay in Puntland ay yeelato mu´asasad caafimaad
qabta, go´aamadeeduna yihiin kuwo dadku ka tashadeen, inta rogrogeen ay ka
fiirsadeen. Dabadeedna la meel-mariyo iyada oo raali laga wada-yahay.
- Xigaaladu daryeel iyo kalgacal bey ku dumantaaye
- Wax dulloobey ruuxii xurmada laga daboolaaye
- Qaarkeen dubkii dhalashadiyo diidyey magaciiye
- Inaan daniba iga heynin baa iga daweeneysa
- Durba waa ahaadaa wuxuu doono Eebahaye
- Qoomkii duceystaa kolbuu daw u bixiyaaye
- Dowladnimada noo timid asaan dad u ahaan weyney
- Ilaahey sidii uu damcaa iga daweeneysa
- Docna kuma nagaadoo nabsigu waa dawaar socone
- Nin ragoo danbeeyiyo qabbaan daalacaad arage
- Daciifnimo kor loo dhigahayiyo darajo hoos aadi
- Inuu dunida xaalkeed yahaa iga daweeneysa (Cismaan Yuusuf Keenadiid)
Guddoomiyaha Urur-Siyaasadeedka Midnimo
Dr. Saadiq Enow
saadiq.enow@gmail.com
Faafin: SomaliTalk.com | July 28, 2013
| 
Daabaco
Boggan | Print
