Waa
sidee dhaqanka Soomaalida ku nool
reer galbeedka?
Zahra
Abdi Hersi.
Holland
umubakar@hotmail.com
Soomaalida ku nool Kismaayo
iyo kuwa ku nool Zeylac amaba Hargeysa ama Muqdisho inkastoo
ay waxyaalo badan wadaagaan haddana labo mid ayay si run ah
uga siman yihiin, diinta islaamka oo aysan si run ah ugu
dhaqmin ama ay magac ahaan u haystaan iyo qabiilka oo
dhiiggooda ku shaqeeyo,Soomaalidii qurbaha ama reer
galbeedka u soo qaxdayna labadaas arrimood ayay labo kale
ku soo darsadeen . “Been xad dhaaftay in ay sheegaan, si ah
khiyaano ah ama in ay xaaraan quutaan”
Markii aad timaadid waddamada
reer galbeedka waxaa qasab ah in lagaa qaado wareysi ku
saabsan waxa kugu kalifay in aad waddankaagii ka soo
haajirto ama ka soo qaxdo iyo wixii dhibaato ah ee shaqsi
ahaan lagu soo gaarsiiyay,waana sharci u yaala waddamaas in
ay helaan sabab macquul ah si ay qofka ku siiyaan
oggalaansho in uu ku noolaado waddankooda,waana sharci
dunida u yaala oo ay qaramada midoobay dagaalkii labaad ee
dunida sidaas ku go’aansaday, laakiin waxay masiibo ka
dhacday dadkii Soomaalida ahaa iyagoo intooda badan laga
yaabo in ay run ka tahay in ay waddankooda ka soo haajiraan
nabad la’aan darteed ay been shubaan taas oo dambi weyn ka
soo gaaro.
In been laga sheego magaca
qofka,carruur aysan dhalin yiraahdaan waan dhalay iyo in la
qaldo magaca aabbaha waa wax ka caadi ku ah dad badan oo
Somaaliyeed isla markaana islaam sheegayana, haddaba
Soomaalidii ku noolayed wadamada reer galbeedka markii la
siiyay degganaansho,guryo ay ku noolaadaan,waxbarasho iyo in
loo oggolaado in ay shaqeystaan ayay intii ay Ilaahay
Subxaanahu Watacaalaa ku mahdin lahaayeen sida uu
addoomahiisa ugu saqiray ku dhaqaaqaan sidii ay wax u dhaci
lahaayeen ama u sheegi lahaayeen been ay wax ku dhacaan
waliba been keliya ma oran karnee waxay ku kacaan denbi aad
u weyn denbigaas oo ah waxa ay ugu yeeraan kala noolaanshaha
ama waxa loo yaqaano separateka.
Waa maxay kala noolaanshuhu
ama separateka?
Kala noolaanshaha waxa uu u
kala baxaan laba nooc:
1- Midka ugu khatarsan uguna
denbi badan inkastoo aysan is dhaamin labada noocba ayaa ah:
In wiil iyo gabar Soomaali ah isku guursadaan waddamada reer
galbeedka ah,waddamadaas ay isku guursanayaan waxaa yaala
sharci ah in dowladda hoose laga soo diiwaan geliyo ama loo
sheego guur kastoo dhaca si labadaas qof loo ogaado in ay
sharci isku yihiin,loolana dhaqmayo sida dad xaas ah oo
kale,hal meelna ku wada noolaadaan lacagta iyo qarashka soo
galana ay wadaagaan iyo haddii ay carruur isku dhalaan loo
siiyo magaca aabbaha dhalay loolana dhaqmo sharciyada
carruurta guurka sharciga ah ku dhalata.
Meeshii laga doonayay in ay
iska soo diiwaan geliyaan wiilkii iyo gabadhii Soomaaliyeed
ee is guursaday ayay afkooda xirtaan meelna aysan iska soo
diiwaan gelinaynin,taas macnaheeda waxay tahay in loola
dhaqmo gabadhii wax guursatay sidii gabadh aan wax guursan
oo kale, midda kowaad waxaa meeshii si aan shaki ku jirin
uga baxaya ninkii wax guursaday oo habayaraatee aanan
sheegan karin in uu gabdhan qabo haddii ay wax dhashana ma
sheegan karo ilamhaas in uu dhalay,gabadhii ayaa kuu soo
hartay,iyadana waxaa loola dhaqmaya sida hooyooyinka sharci
la’aanta wax ku dhala ama af Soomaali haddii aan ku jilcino
wacallada ama garacyada oo kale waayo gabdhan ayaan sheegan
in uu nin qabo,carruurta ay dhashana waxaa loogu abtirinayaa
iyada oo waxaa la siinaya magaca aabbaheed,waayo iyada
ayaaba oranaysa waxaan ilmahan ku dhalay sharcidarro xitaa
ma oran karto waxaan ku dhalay saaxiibtinimo waayo
saaxiibtinimada xitaa waxaa la sharciyeeya oo la ogaada in
ilmahan ay iska dhaleen labo qof oo wada nool yasan is
qabine,inkastoo uu magaceeda wato ilmahaas haddana waa in ay
maxkamad la kortaa ama la martaa sidii iyada xitaa loogu
sharciyayn lahaa oo uu oggolaansho siiyo ninkii ay ku
sheegtay in uu saaxiibkeed yahay,isku soo wada duub ilmaha
aan sharci dowladeed ama guur ay dowladdu og tahay ku
dhalanin dhibaato weyn ayaa lala maraa sidii looga diiwaan
gelin lahaa waddanka uu ku nool yahay .
Maxaa ku kalifaya dadkan
Soomaaliyeed in ay sameeyaan denbiga sidaas u weyn isla
markaana ay carruurtooda ku tilmaamaan kuwo aabbe laawe ah?
Jawaabta su’aashu aad ayay u
fududdahay,waxayna tahay in ay helaan xoogaa yar oo lacag
dheeraad ah,iyagoo aan dan ka lahayn in lacagtaasi ay
xaaraan tahay iyo in kale,lacagtaasi waxay ku helayaan marka
ugu horraysa lacagtii ay qeybsan lahaayeen labada xalaasha
isku qabta ayaa midba gooni u qaadanaya,wiilkii wax
guursaday ayaa xor u noqonaya wixii uu shaqeysto ama caydh
ku helo,gabadhii iyadana sidoo kale wixii soo gala xor ayay
u tahay gaar ahaan caydheeda ama lacagta ay siiso
dowladda,haseyeeshe waxaa taas daba socota in uusan weligiis
aabbu sheegan karin ilmahan haddii ay hooyada ilmaha dhashay
dhimato waxaa dhici karta in ay dawladdu ilmahaas qaadato oo
korsato sida marar badan dhacdayba mana ku dhaco in uu soo
sheegto,haddiise la xisaabiyo lacagtaas foolxumada iyo
denbiga lagu helayo waxay ku biyo shubataa
khasaare,haseyeeshe waxaa la halaajinaya ilmaha yar oo lagu
quudinayo lacag aan xalaal ahayn isla markaana haysanin
aabbihii loo nisbeyn lahaa.
Nooca labaad ee kala
noolaanshaha ama separateka
Nooca labaad ayaa ah
waaliddiin markii ay waddamadan soo gelayeen u sheegay
dowladda in ay is qabaan carruurtii ay markaas wateena loo
aqoonsaday in ay iyaga dhaleen oo aabbaha loogu nisbeeyo
sida islaamku aaminsanyahay,haseyeeshe muddo kadib waxay la
soo baxaan beentii iyo khiyaanadii ay ka barteen kuwii ka
horreeyay,waxayna dowladdu u sheegaan in ay is furayaan si
ay lacagta mid walba xor ugu nqodo oo uu lahaado daqli gooni
u ah,sidii ay sameeyeenba kuwii ka horreeyay,sidaas ayayna
ku noolaadaan inti ay doonaan,waxayna ku noolaadaan
dhuumasho iyo shaki aan yarayn iyagoo ka qaba in la soo
qabto ama la soo ogaado,haddii inta ay kala nool yihiin ilmo
dhasho labo arrimood ayay dowladdu ka yeesha in ilmihii
yaraa lagu qoro magacii carruurtii walaalahiis ahaa ee ka
weynaa oo la siiyo magaca aabbaha ama in la siiyo magaca
hooyada..
Aqoon kororsi gaaban oo ku
saabsan kala noolaanshaha ay Soomaalidu reer galbeedka
dhaqan ka dhigteen.
1- Ma ogtahay waddanka
Ingiriiska in ay ku nool yihiin Soomaalida ugu badan kala
noolanshaha,waxaaba la sheegaya in ka badan 80% ay separate
ama kala nool yihiin iyagoo carruuro isku leh,waxaa kaloo la
sheegay in ay dad isku sheegay in dadkaasi intooda badan ka
muuqato calaamadaha islaamnimada oo ay wataan dharkii
islaamka,tukadaan,waddanka Canada Soomaalida ku nool ayaa ku
jirta lambar labaad,halka Holland 3aad ay haleeshay
waddamada Iskandanefiya iyo Australia ayaa 4aad isku hasyta
ama wada qeybsaday.
2- Ma ogatahay in ay
haweenka intooda badan mas’uul ka yihiin badanaa arrintan
kala noolaanshaha,ragga Soomaaliyeed ayaan wax saameyn ah ku
yeelan karin hadba sida ay rabto in ay u noolaato
haweentiisa,laba kala daran la kala dooro ayaa u taala ragga,
in uu iskaga tago ama uu ku raaco falkan denbiga ah,nasiib
xumo waxa uu doorta inta badan midda dambe oo ah in uu
dambiga la dhex yuunbado.
3- Ma ogtahay oo kale
in ragga kala noolaanshaha ku nool aysan shuqul ku lahayn
waxa ay haweenkooda walaaqayaan ama sameynayaan haba u
badnaadeene dhinaca dhaqaalaha,mase ogtahay in ay haweenkaas
raggooda aysan uga harin wixii lacag ah ee uu goonidiisa u
helay?
4- Ma ogtahay oo kale
qoysaska kala noolaanshaha ku nool ay u faanaan waa dhinaca
dhaqaalaha kuwa yar ee xalaasha quuta,ayna ku eedeeyaan
xalaal quudatada had iyo jeer in aysan lacag u dirin ehelka
ku nool waddankii hooyo,dhaqamada dadkaas waxaa ugu weyn
istus iyo ha la i arko ay wax ku bixiyaan,iyagoo aan
habayaraate aan dareemin in ay Alle denbi ka galeen,meeshii
ay xishoon lahaayeene galo kibir iyo isla weyni.
5- Ma ogtahay oo kale
in dadka ku nool kala noolaanshaha uu ku dhaca fashilka ugu
badan ee ku yimid qoysaskii Soomaaliyeed ee reer galbeedka
ku noolaa,taasna waxaa sababay labadii is qabtay oo aan
habayaraate is-haysan iyo masiibo kale oo Rabaani ah.
6- Ma ogtahay in
lacagta Soomaaliya loo diro inta ugu badan la soo dhaco ama
sharcidarro lagu tabcado,waxaana adag in qof ku nool reer
Galbeedka uu guryo ka dhisto Soomaaliya, waayo lacagta
halkan laga sameeyo inta badan ma soo dhaafto quutalyoomka
ama wax lagu noolaado.
Zahra
Abdi Hersi.
Holland
umubakar@hotmail.com
Faafin: SomaliTalk.com |
Oct 23, 2005
Jariidad Deenish ah oo
Aflagaadeysay Nabiga s.c.w.
Sh. Cabdul Raxmaan
Al-Sudais oo Helay Abaalmarinta Shaqsiyadda Islaamka ee Sanadkan....
Imaamka Masjidka Weyn ee Makka AL-Mukarama
ayaa lagu gudoonsiiyay Dubai...
Guji...
Oct 22
Jariidad
Deenish ah oo Aflagaadeysay Nabiga s.c.w
Tajikistan oo Xijaabka Ka Mamnuucday
Iskuulada iyo Jaamacadaha
iyo Muslimiinta Adduunka oo Caro Weyn ka
Muujiyey Joornaal Aflagadeeyey Nebi Muxamed (Scw)...
Guji... Oct 21
Terry
oo Xusuusan Waayey Heshiiskii Shiidaalka ee "Consort" iyo
Puntland
Ra'iisul wasaaraha DFKMG oo warqad u
diray suuqa Ganacsiga Australiya ayaa si weyn uga digey
cawaaqibka ka dhalan kara heshiiska Puntland iyo shirkadaha
Shisheeye, waxaana arrintaas qoraal dher ka qortay jariidada
'The AGE'
Guji...
Oct 17
»CIR-MAAXIYAAL
SHIINEES AH OO SAHAN HAWADA SARE UGU BAXAY
»Carruurta
Soomaaliyeed ee Qurbaha iyo Dhibaatada Aabbe La'aanta
»“Qoor-qabad
Waxaruhu Biyaha kuma Qurquriyaan” | C/waaxid
»Dowladda
Karaamaysan Hala Taageero Si Aanu U Helno Kala Dambeyn
»Oktoobar
iyo Xafladda lagu Samaynayo Jawhar | Bashiir
»Qarnigii
hore ee somaaliya & qab qab layaasha maanta jooga |
Jamal
»Doorashadii
Golaha wakiilada somaliland | Qodax
»Miyaa
Maxamed-dheere la Masaafurinayaa | C/waaxid Khaliif
»CIIDAMADA
QARANKA OO LOO ABAABULAYO QAABKII USC | C/risaq
»Madaxda
PL oo Jowhar Lagu Maamuuso, kuwa kalena la Xiiro
|
c/waxid
»INJ.
MUNYE OO FOGEEYAY EEDEYN LOO SOO JEEDIYAY | Abucar
»Jini
Boqor oo Muqdisho looga baxshay ALLE BOQOR | C/raxman
»Dib
u heshiisiinta Soomaaliya: Maxaa qaldan? | Raage
»Somaaliya
Katarina iyo Rita | Amiin Yuusuf
»Waraaq
furan oo ku socota Ururka midnimada islaamka |
Saciid
»HALKEEN
XALKA KA RAADINAA??? | Xuseen
»Hargeysaay
hambalyo | C/Raxmaan Taysiir
»Dalka
Yaa Iska Leh, Dadka Yaa Umaqan | Axmed Cali
»Xasuuqii
Malka-durduro | Warfaa
»Morgan
oo Noqday Makaalintii Barre Hiiraale |
Maxamed
»Qarnigaan
qabiil ku faan qiimo Ma leedahay | Mowlidyare
»MIDOWGA
AFRIKA: MIDNIMO KATALIN MISE MINDIYO AFAYN? | Garaad
»DIGNIIN
CULUS: AIDS-KA & SOOMAALIDA |
Dhagaafe
»S.Y.U.P
oo War ka Soo Saaray Doorashada ka Dhacday Somaliland
»Gabadhii
xumaan damacda: "nin iga weyn ayaa lagu dari lahaa"|
Ikram |