SOMALITALK.COM

Daabaco Boggan | Print

Habnololeedkii saxaabadii Rasuulka ...

1,500 BC Fircoonkii laoranjirey Seankhane Menthuhoteps IV ee Thebes ayaa sahan safar badeed usoodiray xeebaha Soomaaliya, kuwaas oo loo aqoonjirey dhulkii uduga "The Land of Punt."

7-900 AD Carab iyo Beershiyaan [Persians] ayaa xiriir layeeshay jaaliyaadihii kunoolaa xeebaha Saylac, Muqdisho, Marka iyo Baraawe.

1528-35 AD Ahmed "Gurey" ayaa dagaal lagalay Abyssinians isagoo siweyn isaga difaacay ilaa ay usoo hiiliyeen ciidan hubaysan oo Bortuqiis ah [Portugese musketeers].

1889 Kadib markii ay heshiis galeen Suldaano iyo Ingiriiska ayuu Woqooyiga Soomaaliya ka dhaqangeliyey Somaliland.

1894 ayaa heshiiska loo yaqaab "Tripartite Accord" waxaa wada garey Ingiriiska [Great Britain], Talyaaniga [Italy], iyo Itoobiya [Ethiopia], kaas oo kusaabsanaa dhulka Soomaaliya. Talyaaniga waxaa lasiiyey dhulka soo eegaya badweynta Hindiya oo waagii dambe loo bixiyey Italian Somaliland. Heshiiskaasu wuxuu aqoonsaday in Mililikh [Menelik] uu qaato dhulka galbeed ee Soomaaliya ee loo yaqaan Ogaden.

1899 Maxamad Cadulle xasan ayaa la dagaalamay wadaamada Ingiriiska [British], Talyaaniga iyo Ethiopia.

1940 Talyaaniga ayaa qabsaday dhulkii ingiriisku qaatay ee Somaliland, qabsashadaasi muddo badan masii jirin.

1947 Waxaa la asaasay xisbigii dhallinyatada Soomaaliyeed ee SYL [Somali Youth League], oo ahaa xisbigii siyaasiga ahaa ee ugu horreeyey Soomaalida cusub.

1950 Qaramada Midoobey [UN] ayaa dhulkii talyaanigu haystey ogolaatay xorimo gaarsiin oo uu talyaanigu sii hayo.

1955 Ingiriiska ayaa gobolka loyaqaan Reserved Area (Ogaadeenya) iyo Hawd kuwareejisey Itoobiya.

1960 bishii June 26keedii ayaa Somaliland kaxorowdey xukunkii Ingiriiska. bishii July 1deedii isla sanadkaas ayaa Soomaaliya intii uu Talyaanigu siihayey xorowdey oo ay labadaas qaybood midoobeen.
ISHA.QORMADAN

Taariikh Kooban oo Soomaaliya

See bay Ugu Diyaar Garoobeen Maalinta Ciida Soonfur Dad Weeynaha Kunoo Magalaada Muqdihso iyo Gabolada Kale Ee dalka Somaliya.

Diyaar garoow xoog leh ayaa loogu jiraa maalinta Ciida Soonfur iyadoo diyaar garoow gaasina uu si weyn uga socdo qeybo kamid ah gobolada dalka Soomaaliya, gaar ahaan magaalada muqdisho ee xarunta gobolka Soomaaliya.

Bilashada Ciidu Fitriga ayey siweyn ugu diyaar garoobayaan dadka ku dhaqan magaalada Muqdisho iyo Magaalooyinka Ku dhow dhow. goobaha lagu iibiyo dharka, cuntada iyo alaabta ay caruurta ay ku ciyaaraan iyo waliba isqurxinta, ayaa waxaa buux dhaafiyey kumanaan dad ah oo reer muqdisho ah oo safaf dhadheer ah ugu jira gadashada alaabtaasi, si ay ugu tamashleeyaan maalinta ciida.

Sidoo kale, waxaa lagu arkayaa suuqyada waa weyn ee magaalada muqdihso iyo xeryaha qaxootiga oo siweyn loogu bixinayo Zakaatul Fitriga, laguna deeqayo dadka maskiinta ee ku dhaqan magaalada muqdisho. Ciidan ayaa u muuqata mid ka duwan tii sanadkii dhaweyd marka laga eego wax gadashada dadka iyo waliba qaabka ay ugu diyaar garoobayaan dadka ku dhaqan magaalada Muqdisho, oo ay imaanayaan goobaha dharka lagu gado iyo waliba meelaha dharka lagu talo ee harqaamada.

Waxaa dhanka kale dadka intooda badan saadaalinayaan in maalin qura lagu wada iidi doono magaalada muqdisho ciidani, iyadoo horeyna loogu yiqiiney khilaafyo soo kala dhex gali jirey culumaa’udiinka diinta ee magaalada muqdisho, isla markaana ay ku kala iidi jireen goobo kala duwan iyo maalmo kala duwan magaalada muqdisho.

Durba caruurta magaalada muqdisho ayaa laga dareemay iyagoo ku ciyaaraya qalabkii ay isticmaali jireen maalinta ciida, halka gabdhaha yar yar lagu arkayo goobaha qurxinta dumarka, oo ay ugu jiraan safaf dhaadheer si loogu mariyo cilaanka ama xiniga maalinta Iida.

Ugu Danbeentii Shirkadaha lagu soo xawilo lacagaha ayaa waxaa shaley safaf dhaadheer ugu jirey dadka, oo isla mar ahaan taasi ka qaadanayey lacagaha loo soo dhigey, isla markaana ay uga soo direen eheladooda Kunool Qurbaha.

Sidookale waraka Naga soo gaarayo magalooyinka Galkacyo iyo kismaayo iyo Gobalada dalka somaliya ayaa siweey looga diyaar garoobay ciida soonfur, ayadoo la arkayey suuqyada magaalada Gaalkacyo iyo kismayo ku aad u camirnaa.

Haddaba dunida Islaamka Inteeda badan si wadajir ah ayey u ciidayaan iyadoo ay isku raaceen in maalinta khiis bisha november-na ay ku beegan tahay 3 ay tahay maalintii ugu horeysay ee bisha soonfureed. Wadamada ay kamid yihiin Sacuudi, Qadar, Kuweyt, Baxreyn, Imaaraadka, Yaman, Masar, Tuunis, Suudaan, Aljeeriya, Muritaaniya, Urdun, Lubnaan, Suuriya, Falastiin, Indoonisiya, Turkiga, Azerbidjaan, Faransiiska, Ingiriiska, Jarmalka, Ostari, Biljinka, Yukureyn iyo Ruushka. Dhamaan dalalkaasi ayaa haddii Eebe raali ka noqdo waxaa lugu wadaa iney si rasmi ah muslimiinta ku dhaqan ay wadajir u ciidi doonaan.Marka laga reebo dalalka Soomaaliya, Cumaan, Koonfur Afrika iyo Maleysiya oo iyagu calaamatu su'aal ay ku heereysan tahay.

Dalka Soomaaliya oo tan iyo markii ay burburtay dowladii dhaxe ay ka jireen qilaaf diimeed waxaa suuragal ah iney ciidaan maalinta jimcaha haddaaney habeenimadan caawa ah ee ciida soo galeyso aan la arag bisha soonfureed. Qilaaf noocaas ah ayaa lugu soo waramayaa iney shiicada Ciraaq la wadaagto. Taas ay ugu wacan tahay duulaankii Mareykanka dalkaasi ku qaaday oo ay wax walba faraha ka baxeen. Inkastoo shiicadu ay ahaayeen kuwo weligood muslimiinta kale qilaafa. Hadana ridistii Saddaam Xuseen ka hor ma aanu jirin qolaaf diimeed.
Culimadda Soomaaliyeed iyo guud ahaan shacabka soomaaliyeedba waxaa la gudboon iney ka baxaan qilaafa iyo kala qod qodbka diimeed ee ay marwalbaa ku jiraan. Inkastoo hadafkoodu yahay sheegista qowlka san, hadana qilaafkan 15 jirsaday maahan mid dan u ah masiirka ummadda Soomaaliyeed waa mid marwlba sii kala fogeyneysa meeshana ka saareysa walaaleynta ummadda soomaaliyeed.

Haddaba annigoo ka hadlaya magaceyga iyo kan saxaafada soomaaliyeed ee Gothenburg- Sweden waxaanu leenahay ummadda Soomaaliyeed ee islaamka ah iyo guud ahaan muslimiinta caalamka ku ciida farxad iyo reyn reyn. Bishii Qeyrka iyo farxada iyo dembi dhaafka innaga tageysa/tagtay maanta waxaanu Allaha awooda weyn ka baryeynaa in markale sanadka soo socda inugu gaarsiiyo farxad, cimri dheer iyo nabad ka islaaxda guud ahaan gayigeena Soomaaliyeed. Waxaanu leenahay Wadaacan Yaa Ramadaan!! Sammo noogu soo laabo!

Maalinta Khamiista oo taariikhdu tahay November 3, 2005 ayaa ah Ciidul Fidriga, sida ay isku raaceen badanaa dunida Muslimka.

Muftiga dalka Masar, Ali Gomaa, waxa uu talaadadii shaaca ka qaaday in maalinta Arbacadu ay tahay maalintii ugu dambeysey Ramadaanka. Sidas daraadeedna dalka Masar laga ciidi doono Khamiista.

Magaalada Riyaad ee dalka Sucuudiga waxaa lagaga dhawaaqay in aan galabnimadii Talaada la arkin bishii Shawaal, sidaas daraadeedna maalinta ugu dambeysa ee Ramadaanku ay noqoneyso Arbacada, ciiduna Khamiista.

Sidoo kale dalalka Imaaraadka Carabta (UAE), Kuwait, Bahrain, Qatar, Jordan, Palestine, Yemen, Algeria, Sudan iyo Tunisia waxa ay dhammaantood sheegay in Ciidu ku beegan tahay Khamiista.

Magaalada Beyruud, Dar-Al-iftaa (Sunni Fatwa) waxa ay ku dhawaaqeen in aan galabnimadii Talaadada la arkin bishii shawaal, sidaas daraadeenta in Arbacada uu dhammaanayo Ramadaanku, ciiduna tahay Khamiista.

Muslimiinta Sunni-ga ee Ciraaq waxa ay ku dhawaaqeen in Ramadaanku uu dhammaanayo Arbacada, ciiduna ay ku beegan tahay Khamiista.

Dalalka Pakistan, Malaysia, Oman, Morocco, Somalia, South Africa Waxa laga sheegay in bisha shawaal la arki doono Arbacada, sidaasna ay Khamiis ku noqoneyso Ciid

Dalka Turkey waxa uu ku dhawaaqay in maalinta ugu dambaysa ee Ramadaan ay tahay Arbacada, oo la ciidayo Khamiista.

Ururuka Muslimiinta ee Faransiisku waxa ay sheegeen in ay ciida u dabaaldegayaan Khamiista.

Muslimiinta Ingiriisku waxa ay shaaca ka qaadeen in dalalka Yurub laga ciidayo Maalinta Khamiista.

Muslimiinta Vienna, Austria waxa ay sheegeen in Ramadaanka maalinta ugu dambaysa ay tahay Arbacada, Ciiduna Khamiista.

Muslimiinta Jarmalku waxa ay sheegeen in aan maalintii Talaadada larkin Shawaal, sidaas darteen Arbacada ay tahay maalin Soon.

Muslimiinta Albania waxa ay shaaca ka qaadeen in Arbacadu ay tahay maalin soon, Khamiistuna Ciid. Sidoo kale Muslimka Ukraine waxa ay sheegeen ciid-al-fitrigu in ay tahay Khamiista.

Markii ugu horeysey muddo sannado ah ayaa Muslimiinta Indonesia waxa ay wada ciidayaan hal maalin. Dawlada dadka ugu Muslimiinta Badan Adduunku waxa ay ku dhawaaqday in Ciidu ay ku beegan tahay Khamiista.

Imam Jamal oo ah Iimaamka Masjidka London Ontario waxa uu sheegay in Ciidu ay ku beegan tahay Khamiista Nov 3. Waxaana salada Ciida lagu tukana doonaa Canada Building oo ku yaal Western Fairgrounds. (Faahfaahin dheeraad ah eeg ogeysiiska London, Ontario - hoos)

Muslimiinta Australia sidoo kale waxa ay Arbacadu u tahay maalintii 30aad ee Ramadaanka, waxana ay Muslimiinta kale ee dunida dacaladeeda la ciidi doonaan maalinta Khamiista.

Dalka Keliya oo ilaa hadda ku dhawaaqay in Ciidu tahay Arbacada waa dalka Liibiya.

Waxaa la ogeysiinayaa Somalida London On iyo dhammaan dadka muslimiinta ah in Goobta SalaaddaCiidul Fitriga lagu tukandoonto tahey Canada Building (Western Fairgrounds) at King St. South of Dandus St and East of York St.

Waqtiga Salaadda:- Takbiirtu waxay bilaamaneysaa 8:00 Am waxaana la tukanayaa 9:00 Am. Saligaaga horey u soo qaado. Sakaatul Fitrigu qofkiiba waa $8 waxaana wanaagsan in la bixiyo inta aan Ciidda la tukan ka hor. Maalinta Sabtida masaajidku wuxuu qabanayaa Xaflad carruuraha muslinka ah oo dhan loogu talo galey ee ha moogaan waxaana lagu qabandoonaa London Islamic School. KULLI CAAM WA ANTUM BI KHEYR. Faahfaahin: La xiriir: Yusuf Osman Kenadid. EMail: yusufkenadid@hotmail.com

Tarjumadii SomaliTalk.com | Isha qaar kamid ah macluumaadka: IslamOnline. Faafin: Nov 1, 2005