Marka ugu horaysan intaanan ugada galin mawduucayga aan ka hormarsado hordhac yar oon ugu talo galay dadka taageerayaasha u’ah qabqablayaasha dagaalka dhamaantood.

Waxaan oran lahaa hadii aan aragnay in dadkeenii iyo dalkeenii uu marayo marxalad inuu dalkii tirtirmo kuwa tirtiraya qaranimadii iyo dawladnimadii halganka adag loo soo marayna ay yihiin kuwo xukun ku raadinaya wado aan ahayn wadadii loo mari jireyxukun ,oo dadkii walaalaha, deriska ,xididka iyo qaraabada ahaaba kala kaxeeyey oo meeshaas Soomaali dhigay. Ma ka quusan la nahay inaan ka haroo aan madax cusub oo maskax fayow dalka iyo dadkaba ku hogaamise ku badalano kuwan, maxaan udaba istaagi la nahay kuwa toosan ee aan gacmaha dhiiga ku lahayn, oo aan dhiig cabayaasha,dagaal oogayaasha,dulmi falayaasha aan ugu daba fayshanahay?.

Waxaan qabaa in la soo gaaray xiligii kala baxa,iyo kala garashada xumaanta iyo samaanta la soo gaaray. Walaalayaal dhamaan inta akhrin doonta maqaalkaygan,iyo gaar ahaan kuwa aan ugu yeero taageerayaasha sharwadayaasha Soomaaliyeed aan dib umilicsano taariikhda kuwo aan taageerada uhayno oo hoogaamiyayaasha sheeganaya.

Maanta aan ku bilaabo kan ugu weyn xaga filka iyo xaga sharkaba ugu horeeya waa kornaylka sida laftigiisuba ku faano aabaha u’ahaa sharka iyo fidnada ummada Soomaaliyeed ka dhex bilaabatay laga soo bilaabo 1978 ilaa manta ood la socotaan meesha magacii Soomaali uu ku danbeeyey,waa Kornayl C/laahi Yuusuf Axmed sharwadahaasi aan maanta lafa gurno.

Aan usoo noqdo dulucdii qoraalkayan,ugu horayn waxaa dad badan oo wax magarad ah ku hadaaqaan kornayl C/laahi waa halyey,waa geesi, waa nin hormuud u’ah beesha Daarood,hadaba waxaan rabaa marka hore inaan idiin iftiinsho waa kuma kornayl C/laahi Yuusuf?, markaas kadib idinkaa ii sheegi doona qofka sifahaas leh inuu ku sifaysan yahay geesi, halyey, wadani, hormuud iyo hadii beelaha kale ee Soomaaliyeed kuwa isaga la midka ah waa kornaylk C/laahiye ay magacyadaas iyana uyaqaaniin.

Kornaylku wuxuu ka mid ahaa sida intiina badan aad ka dhagaysateen idaacada BBC waraysiyo uu dhawr goor siiyey uuna ka mid ahaa barnaamijikii loogu magacdaray Soomaaliya iyo qarnigii tegay,inuu ka mid ahaa ragii ka shaqeeyey inqilaabkii dhicisoobay ee dalka ka dhacay 1978,inkastoo dadka qaar yaqaanakornayl C/laahi ay yiraahdaan shaqo kuma lahayne waa uu isaga faanayaa,laakiin aan qaadano hadalkiisii iyo inuu soo abuubulayba.

Kornaylku wuxuu abaabulay jabhad dagaal ku soo qaaday xukuumadii markaas jirtay ee Maxamed Siyaad barre, sax iyo khalad midkuu doonaba ha noqdee dagaalkaas waxaan marna la ilaawi Karin dhibaatooyinkii uu ugeystay dadkii Soomaaliyeed ee deganaa xuduudaha Soomaaliya ay la wadaagto Itoobiya,gaar ahaan dadka Daaroodka ah ee aagaas deganaa.

Aan ku hormaro dagaalkii uu ku qaaday kornayl C/laahi dhawr goor beelo ka tirsan Daaroodka uu maanta rabo inuu magacooda wax ku helo ee xadka Itoobiya dega,weliba dadka uu soo weeraryna ay ahaayeen dad shacab ah oo aan xukuumada shaqo ku lahayn. Wuxuu kornalyku iska dhigayey inuu la dagaalamayo dawladii kaligii taliyihii marxuum Maxamed Siyaad ayuu dagaal ku qaaday oo dhib ugeytay qabiil ka mida Daaroodka ee degan degmada Caabudwaaq waa beesha Mareexaan isagoo ka dhigaya in gididoon ay taageeraan dawlada Maxamed Siyaad, wuu laayey oo xoolahoodii dhacay. Ciidamadii jabhada oo markii hore uu ku soo xeraystay inay xukun ridaana wuxuu uleexshay dhankii qabyaalada,taasoo markii dambana uu Maxamed Siyaad isna uu uga dayday dhaqankaas isna uu bilaabay sidii uu udhaqmayey kornaylka oo ah in maatada lagu guryo noqdo,Maxamed Siyaadna uu isna intaasoo kale iyo kabadanba ugeystay shacabkii uu xukumay ee ku noolaa degaanada maanta loo yaqaan Puntland qaarkamida. Waxaana arintaas in shacabka aan hubaysnayn la laayo,xoolahooda la dhaco bilaabay oo ku horeeyey kornayl C/laahi Yuusuf oo laayey dad udhashay beesha Mareexaan oo xuduuda Soomaaliya ay la leedahay Itoobiya deganaa oo xoolo dhaqato ubadnaa.

Kornayl C/laahi waa soo gudbay oo wuxuu qabsaday degmo kale oo Daarood deggo waa Galdogobe, wuxuu na cagta mariyey maal iyo mood waxay lahaayeen qabiilka ka mida Daaroodka waa qabiilka Leelkase oo dega gobolka Mudug iyo qaybo ka mida Nugaale. Kornaylku kuma ekaan labadaas qolee wuxuu bilaabay inuu askar isaga taageersan uu usoo diro degaano kale oo dad Daarooda ay degaan sida qabiilka Awrtablaha si loogu laayo iyadoo marmarsiinyo laga dhiganayo waxay la shaqeeyaan xukuumadii kaligii taliyihii marxuum Maxamed Siyaad .

Markii uu soo afjaray layntii qabiiladii kale ee Daarood ee gacantiisu markaas gaartay ayuu misna wuxuu dib ugu noqday jabhadii SSDF dhexdeedii isagoo bilaabay kaligii talisnimo iyo in cidii ka hortimaada uu udiro wiilal si gaar ugu dhaw oo uu soo laaya yiraahdo,ayna dhacday in dad badan oo jabhadii SSDF magaca ku dhexlahaa oo kornalylku is yiri armay kaa magacdheeraadaan uu si dadban udilay isagoo shirqoolo umaleegay,sida C/raxmaan Caydiin, Ina ilgiir, Gaawiido iyo rag kaloo farabadan oo caan ka ahaa jabhadaas. Intaas kuma ekaane wuxuu misna laayey oo nooc kasta oo huba u’isticmaalay beesha uu ka dhashay kornaylku ee Majeerteen ilaa uu gaarsiiyey inuu qaarna Isimadii ka laayo qaarna uu xuduuda degaanka Puntland ka saaro isagoo waliba aan ka xumayne kaga faana meel kasta.

Wali shacabka reer Puntland waxaa umuuqda dilkii Suldan degaanada Puntland aad looga qadarin jirey oo uu kornayl ku maalin cad ku toogtay tuulada Kalabayr waa Suldaan Hure oo ahaa Isimada Puntland kuwo ugu cadcadaa ka soo horjeedida arimaha siyaasada ee kornaylka,isimku wuxuu ahaa aqoon yahan bartay cilmiga dhaqaalaha, wuxuuna aad ugu ololayn jiray in dhaqaalaha dalka aan siyaasad lagu bixine dalka lagu horumariyo waana taas tan kornalyka oo aaminsan inaan laga daba hadal dhaqaalaha degaanka ee uu kaligiis iska maamulanayo keentay inuu suldaanka ula bareero dil,taasoo degaanka ugub ku ahayd in isin la dilo ama jaa' fifo loo gaysto.Ilaa iyo hadana aan laga wada hadlin dilkaas inkastoo maxkamad London ku taal ay ku socoto kornaylka.

Waxaasoo dilal ah iyo dhagarba ah markuu gaystay kornayl C/laahi ayuu ugu dambayntii kornaylku wuxuu gaaray xad uu isku soo koobo markii dambe jifi hoosaad taasoo uusan maanta degaanada Puntland ku kalsoonaan Karin cidaan ahayn jifi hoose waa dhanka amaankiisee inay waardiye unoqdaan.Taasina waxay ku tusaysaa heerka uu gaaray siduu maalinba beel uga takhalusayey in uu aamini la yahay cid uu naftiisa ku aamino oo aan ka ahayn xigto aad ugu dhow oo qura.

Hadaba waxaa isweydiin leh, hadii aanan been ka sheegayn kornayl C/laahi ,waxaan oo xumaanana uu isagu yahay kan gacantiisu ama amarkiisu ay wax ku noqdeen qaybaha kala duwan ee Daarood ukala baxo, ma iyagaa cafiyey oo xalay dhalay ka dhigay,mise isaga iyo taageerayaashiisa indhaha la ayaa ku been abuuranaya in beesha Daarood ay taageero la dhinac taaganyihiin kornaylka?.

Waxaa hubaal ah in aysan jirin in qabaa’ilka Daaroodka la yiraahdaa aysan marna ku waafaqsanayn ama taageersanayn damaca waalan ee kornaly C/laahi. Waxaa shacabka aan aqoon kornalyka tusaale ugu filan halka uu ka taaganyahay xukunka uu uhanqaltaagayo bal eega maamulka ka jir degaanka uu ka taliyo .

Bal eega Puntland oo ah dhawr gobol oo isu tagay ayuu wadi la’yahay maamulkeedii oo markuu dibada usafro aad maqlaysaan waxa ka dhacaya iyo maamul xumadiisa iyo digtatooriyadiisa, sidee qof dhawr gobol xukumi waayey uu uyiraahdaa ha la igu aamino maamulka dalka oo idil. Ma suuro galbaa arday kaabagalaasa inuu yiraahdo isagoo ka soo bixi waayey masuuliyadii kaaba galaasnimo ha la iga dhigo macalin ama maamulaha iskuulka. Hadii taasi suuro gal tahay markaas waa uu hawaysan karaa kornaylka maamul sare ee dawladnimo,hadii kale oo ay san suuro gal ahayn arintaas waxaan filayaa inay waali tahay inuu kornaylku hawaysto heer qaran inuu gaaro oo Soomaali yiraahdo waan maamuli karaa isagoo Puntland aad aragtaan khilaafka iyo maamulxumida ka taagan uuna awoodi la yahay inuu horumar dadkiisa iyo degaankaba gaarsiiyo sida madaxda reer Somaliland ay dadkooda ugaarsiiyeen horumarka lixaadka leh ee maanta aan cidina inkiri Karin.

Bal eega shalay wuxuu lahaa laba sanno ka hor dalka doorasho kama dhici karto waa Puntland,maantana isagoo Nairobi jooga ayuu rabaa inuu degaanka ka maamulo Nairobi taasoo idin tusaysa inuu yahay kaligii taliye aan istaahilin xitaa in wax yar oo jago ah dalka looga dhiibo iska daa madaxweynee.

C/Laahi Yuusuf Waa Kuma.. Qoraalkii Xagar Yare

Kornayl C/laahi Yuusuf maamulkiisu wuxuu ushaqeeyee sidii odayaashii garta geed hoostii ku qaadi jiray oo wax maamul ahoo taabagal ah kama jiraan degaanka waa magac iyo qawlado faaruqa ,waxaan ku matali karaa waagii uu marxuub Maxamed Faarax Ceydiid sameeyey salbalaar oo riyadadii dheerayd ee uu ku rawaxay waa Caydiide uu ku jiray isna oo uu iska magacaabay wasaarado,wakaalado iyo wax la mida oo aan meel ay ka hawlgalaan aysan jirine magic uyaal uun ahaa.

Waakan tusaale kooban oo ah sida maamulka Puntland ka jira sida uu yahay oo xaqiiqa.Waxaa ila soo xiriiray nin aanu saaxiibo nahay oo dalka ku sugan magaciisana aanan doonayn inaan halkan ka sheego nabad galyadiisa awgeed,wuxuu ii sheegay in uu shaqaale ka yahay wasaarad ka mida wasaaradaha Puntland,wuxuu iga codsaday inaan uraadsho sponsar dibada ah,waxaan ku wargaliyey sponsaradu inay hada adkaadeen oo sidii hore aysan ahayn ee uu shaqadiisa ku fara adaygo oo ku mintido. Wuxuu igu yiri waayahaye marka Nairobi ayaan soo aadin oo aan rabaa inaan dhawr bilood soo joogo ee tigidkayga wax ka soo bixi,waxaan iri oo ma helaysaa fasax dhawr bilood ah oo aad meelahaas ku soo marmarto?. Wuxuu igu yiri waxaan Nariobi ugu tegin oo fasaxa warsan Madaxweynaha Puntland. Waxaan weydiiyey Wasaaradiinu ma waysan lahayn masuul adiga kaa sareeya oo aad fasax warsato,mise madaxweynahaa toos uhoos tagtaa?. Wuxuu iigu jawaabay waxaanan waligay maqal oo ah cid kasta waxay toos uhoos tagtaa madaxweynaha laga bilaabo waardiye,dhulxaaqe ilaa kan ugu sareeya oo awalba qabiilbaa meesha na geeyey ee wasiir ama masuul kale toona nama gayn aqoona kuma aanan tegin ,qofkii la bedelayana madaxweynaha uunbaa ka qaadi kara shaqada darajo kasta qofkaasi ha hayee !!!

Runtii waxay ugu noqotay waxaan aad ula yaabo ama filan waa igu ah maadaama nidaamkii maamul ee aan arki jiray haba iska liitee uu ahaa kii dawladii burburtay ee Soomaaliya, oo ahaa jaranjaro kala saraysa oo qofba qofka ka sareeya uu ka amarqaato.

Hadaba taasi waxay tusaale utahay kaligii talisnimada uu rabo inuu isagu si toosa umaamulo dhulxaaqe ilaa wasiir ama madaweyne ku xigeen,waana calaamadaha lagu garto galigii taliye aan arxan ulahayn dadkiisa iyo dalkiisaba.

Waxaa soo dhan markaad akhristow ukuurgasho waxaa hubaala inaad si fiican ugu qanci doonto ama si fiican ubarandoonto kornayl C/laahi Yuusuf iyo sida uu dalka la jecelyahay haduu helo xukunka uu raadinayo sidii ku maamuli lahaa illaah xukun nooguma dhiibee isaga iyo wixii la mid ahba.

Hadaba waxaa isweydiin leh, yaa wada xayaysiiska ah kornaylku wuxuu taageero ka haystaa beesha uu ka dhashay ee Daarood?.

Waxaan hubaa in beesha uu ku been abuuranayaa ee Daarood korna aan kusoo sheegnay dhibkii iyo dibin daabyadii uu ugeystay inaysan beeshaasi uhayn wax taageero iyo jacayl toona,ayna tahay beesha kaliya ee uu kornaylku dhibtaba ugaystay.

Hadaba sidee ayey uga suuroowday kornaylku inuu intaas oo dhiba inta ugeystay inuu misna yiraahdo Daarood baan wax udoonayaa?. Waxaa wada been abuurkan koox yar oo ku taageerta dulmiga uu dadka ku hayo iyo ku dulnoolaan shaha uu ku dul noolyahay dadka reer Puntland. Canshuurta uu ka qaado ayaa ah mid uusan waxba ugu qaban dadka degaanka uu xooga ku haysto ,wuxuuna ku khasaarshaa dakhligii degaanka horumarkiisa loogu talo galay tartan uu ku doonayo inuu mar uun madaxweyne dalka ka noqdo, taasoo aan qabo inay tahay calaacal timo ka soo baxeen.

La yaab maleh hankaasoo askartoo dhan ayaa qabta riyooyinka caynkaas ah, oo inta dadkooda laayaan misna sidaa xukun ku doona. Sidaan u fakaro aniga iyo inbadan oo ila mida kornayl C/laahi waxa kaliya oo uu istaahilaa in maxkamad la soo taago sidii Milosevig kii Yoguslaafiya oo tacadigii uu dadkiisa ugaystay laga gooyaa isaga iyo inta la midka ah ee dambiilayaasha dagaalka ah maantana tartarka ugu jira inay dalka madax ka noqdaan si ay ubad baadaan oo danbiyadii ay gaysteen aan looga abaalmarin.

Maalin maalmaha ka mida waxaan usheegayaa shacabka Soomaaliyeed ee ka quustay rajada ah in kuwaas mar uun maxkamad la soo taagi doono inay dhici doonto in rag badan lala xisaabtamo oo maxkamad caadil la soo taago mudo kasta ha qaadatee,intii illaah maalintaas nolol ku gaarsiiyo ayaana nasiib uyeelan doonta inay arkaan rajadaas.

Ugu dambayn tii shucuubta Daarood waxay leeyihiin sidan “Kornayl C/laahi ehel uma aha masuuliyada dalkeenii hooyo ee Soomaaliya,mana matalo beesha Daarood, kumana taageersanin damaciisa xukun doonka ah” . Beesha Daarood waxay taageeraysaa qofkasta oo Soomaali ah oo wata maskax fiyow gacmahana aan dhiig ku lahayn,magac iyo sumcad fiicana bulshada ku dhex leh,watana barnaamij haboon oo uu ka gadi karo mustaqbalka, qabiilkasta musharaxaasi ka ka dhashee.

Allow madaxweyne caadil ah ayaan Soomaali kaaga barinay,oo aan ahayn kuwa haatan dhiiga u'ooman

Wabilaahi tawfiiq.

Osman Ahmed Sheekh.
Isxaaq@yahoo.com

Faafin: SomaliTalk.com | March 14, 2004 | Updated: March  15, 2004

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan.