Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis Nabi Muxamed dushiisa ha ahaato.

Maqaalkan waxaan ka soo koobigereeyey qiso aan ugu talogalay inaan buug-yare ka dhigo oo magaceeda la yiraahdo: qiimaha dhulka iyo qaddarin la’aanta Soomaalida. Maaddaama dadka Soomaaliyeed aysan wada haysan adeega internetka ayaan go’aansaday inaan buug ahaan u qoro.sidii walaalo badanba ay igu dhiirigasheen. Meelaha aan xiisaynayo in lagu daabaco haddii Eebbe ogolaado waxaa ka mida Soomaaliya oo ay Muqdisho u horrayso, Kenya maxaa yeelay waa meesha gogashu taal, UK iyo Yurubta kale iyo magaalooyin badan oo Maraykanka ka mid ah. Sheekadu waxay xoogga saaraysaa qiimaha dhulka iyadoo inta badan daliil sharci ah ku fariisinaysa. Markaan saas leeyahay yaan loo qaadan inaan aqoon badan diinta Islaamka u leeyahay. Tusaale haddaan soo qaato daliil ah in hilibka geelu xalaalyahay, daliilkaas ma tusayo inaan diin badan aqaan iyo in kale. Cutubyada ku jira buuggaas waxaa intooda badan lagu dhejiyey boggog badan oo internetkaa oo Sooomaalidu leedahay. Hadal yaanan badani bal arrinta ah in dowladi Mbagathi ka soo bixi karto aan u galno. Qaabka heshiiska iyo xalkiiba waan ka tagay si maqaalku u yaraado.

Horta intaan dowladdaas la dhisin ama laga sharqamin yaa dowladda dhisaya? Micnaha waa yaa daneeya? Waxaan shakki lahayn inay jiraan labo qaybood.

Inay Soomaalidu dowlad u baahantahay isweydiin ma leh laakiin dowladaha ama dadka aan Soomaalida ahayn maxay rabaan ama daneeyaan? Sidii C/Risaaq Xaaji Xuseen sheegay waxay isugu jiraan dad tiro badan.

Dadka Soomaalida ah ee laftigooda la soo dirsanayo waxay raacayaan qodobbadaas oo dano kala duwan bay leeyihiin. Mid madaxweyne raba, mid wasiirnimo, mid jago kale, midi ma yaqaano wuxuu usocdo oo jiibtuu uga danleeyahay, kuwo cadowbaa wata, kuwo iyagoon cadow wadan waa calooshood u shaqaystayaal, kuwana waa ka daacad oo waxay rabaan inay mar arkaan dowlad Soomaaliyeed.

Waa iyada la yiraahdo oodo dhacameed midba mar baa la qaadaa, haddaad reer Banaadir tahay ka dhigo canjeero siday ukala korraysaa loo cunaa. Horta magaca la siiyey shirka Kenya ee ah dib-u-heshiisiin waa sax oo si fiican baa loo soo xulay oo waa iyada la yiraahdo markii ceelalyo heshiiso baa reer guri biyo cabbaa. Maaddaama cinwaankii la helay waxaa la rabay in la raaco waxa loo yaqaan dib-u-heshiisiin. Mala raacay? Muddada intaas le’eg oo shirka loo fadhiyey waxba lagama qaban arrintaas. Waakaas hadda IGAD leedahay wax halaga qabto iyagoo u bixiyey “retreat”. Waa goorma? Arrinta ka sii daran waa ergada, ma in qabiil lagu xusho bay ahayd mise gobollaysi? Taas gudubtay laakiin intaan xulasha baarlamaanka la gaarin wax malaga qaban karaa? Haddii noqoto in lagu adkaysto in baarlamaanka lagu qaybsado 4.5 imisay qaadanaysaa in lagu heshiiyo hal halka qolooyinka ka dhaxeeya? Bal suurayso hal (1) aad dhexdhigtay Marreexaan iyo Harti ama sidoo kale Muddulood iyo Habar Gidir ama RRA dhexdood? Waxaa dhici karta in dad yiraahdo awalbaa Carta lagu xalliyee ka gudub. Waa tahay aan ka boodno taas intay rabto ha qaadatee oo aan fiirino halka ay ku biyo shuban karto.

Ilaa hadda waxaan dhaqaalo ahayn oo baxay oo muuqda ma arko. Labo qolo ayaa dhaqaalo ku deeqday. Middi waa Beesha Caalamka oo ay Midowga Yurub hormuud uyihiin, lacagtoodiina waxaa ka faa’iiday huteelada Kenya iyo shaqaalo Kenyan ah. Tan kale waxaa ku deeqay hogaamiyayaal gobollo oo Soomaali ah. Rumayso ama ha rumaysan waxaa jira hogaamiye ku kharash gareeyey dhowr milyan oo doolar si madaxweyne loogu doorto. Hogaamiyaas dhulkuu ka yimid waxaa ka jirtay abaar aad udaran xattaa hadda wali dhulkaas qaar baa abaar ah. Hal shilin oo uu ku sheegan karo dadkaas uu xukumo ma leh. Waxaa kaaga sii daran magaalada uu ka soo jeedo waa mudgi oo koronto ma leh. Marar badan baan ka sharqamiyey laakiin waxaa hadda arrintii ka shifay RRA hogaamiyayaashooda oo yiri lacag uu ruug-caddaagaasi na siiyey baan ku heshiin waynay. Horta hadday lacagtu danyrta Baydhabood gali lahayd waan ka samri lahaa. Sida Qur’aanku sheego nafaqada waa in lagu bilaa waalidkaa, qaraabadaa iyo saasoo kale. Axaadiistuna waxay sheegaysaa in lagu bilaabo ciddaad gacanta ku haysid Waa markaad adigu lacagta leedahay laakiin lacagta dadka ka dhaxaysa xattaa aabbahaa iyo hooyadaa ma siin kartid iska daa dad kalee. Dhulkuu xukumo oo abaar iyo mugdi ah ninka inta lacagta la soo dhaafay raba inuu dagaal-oogayaal lacagtii Yurub iyo tii Zenawiba heshiisiinwayday raba inuu doolar ku xalliyo? Waxaa kaaga daran lacagta uu saas u gubayo oo ka timid shirkado qashin halis ah ku duugaya badda ama xaalufinaya markuu dhamaysto wuxuu gadanayaa xerooyinka dowladda iyo isbitaalada. Marka yuu waxba doolar na siine muu naga dayso colaada iyo belaayada uu ka dhex hurinayo dadkaas Soomaaliyeed ee walaalahaa.

Xaaladdu markay halkaas ka daganayso oo dadkii shirka joogay Soomaali iyo kuwii aan ahayn ee waddamo kale ka socdayba ay khaati soo is-taagaan waxaa dhici karta in go’aan la gaaro. Go’aanku wuxuu noqon karaa in dowlad la dhisho (dhoob-dhoob) iyo in la dhisi waayo oo adduunyadu tiraahdo innagu arrinta Soomaaliya wax kama qaban karno si aan naloo eersan waxaan faraha ka laabanay arrintooda. Aan fiirino haddii wax la dhoob-dhoobo.

Dowlad-dhisid

Ilaahay wax kasta waa awoodaa. Waxaa dhici karta markii la isku daalo inuu Ilaah faraj furo, oo si uun mar loo dhaho war dowlad aan dhisano oo halkaas wax ka soo baxaan. Wixii soo baxayna la isku afgarto. Hadday taasi dhacdo waxaan shakki lahayn inaan loo darsanayn maxaa yeelay meesha hadda Soomaalidu marayso waa meel aad u halis ah marka dowlad kasta oo habacsan baa dhaanta dagaal-ooge dhowr tikniko ah iyo dhowr boqol oo wiil isla helay. Hadday taasi dhacdo noogama duwana mucjiso marka loo eego waxa qab-qablayaasha laga filayo. Runtii waa adagtahay inuu sawirkaas maskaxdeena ku dhego, aqoonta aan u leennahay dagaal-oogayaasha darteed. Marka waa taas dowlad la dhiso oo la rajeeyo inay shaqayso.

Dhoob-dhoob

Waxaa kaloo dhici karta in si aan xikmad ahayn la yiraahdo wax baa la dhisaa, cadow haka timaado ama dowladihii kale ee danaha lahaa midday rabtee, wax la taago. Qaababka ay qaadan karto wixii halkaas looga dhawaaqo waxay noqon kartaa sidan:

Haddii dowlad lagu dhawaaqi waayo

Haddii dowlad Kenya looga dhawaaqi waayo waxa dhici karta arrimo kale. Marka bal aan odoraso waxa suurtogal ah:

Marka xalka, qof kasta oo muslim ah oo Soomaali ah waa yaqaan waana Islaam. Waa Islaamkii Aws iyo Khasrajkii Madiino deganaa oo boqol sano dagaalayey hal maalin ku xalliyey. Haddaan aakhiro dani naga hayn oo ay nooga dhegentahay adduun iyo dowlad waxay ila tahay hala raadsado bal dad ugu yaraan waddaniyiin ah hadday rabaan dimuqraadi ha cabsanaadeene sida barafasoorada Samataro iyo dad kaloo culuunta maaddiga ku fiican. Haddaan u boggi wayno sidii Aadan Cadde iyo C/Risaaq baan leenahay naga soo dega iyaguna waa yeeli doonaan. Runtii haddii aan Islaam la qaadanayn, annigu intaan qab-qable Zenawi qabbaan u ah qaadan lahaa nimankaas baan ka door bidi lahaa laakiin hogaamiyayaasha Carta iyo Puntland oo iyagoo gobollo iyo xaafado dhaafi la’ laga la’yahay dhinac noo dhaafa. Marka maaddaama uusan shacabku diyaar ahayn waxba ku sii dheeraan maayo xalka. Ogaada dimuqraadi iyo Islaam shuqul iskuma leh.