Fal-celin: Gabaygii wuu dhintay!!!

Qoraaga Maqaalka: Cabdulqaadir M. Wacays

Dabayaaqadii bishii hore ayaan furay bogga Mudugonline ee Internetka. Caadiyan, hal mar maalintiiba muddo aan ka badnayn hal saac baan si kooban u dhex maraa bogagga Internetka. Soomaalida ku sugan gudaha dalka suurtagal uma aha in ay si joogto ah xilliga ay doonaan u dhex mushaaxaan dunida Internetka. Sababo la xiriira xagga dhaqaalaha iyo weliba helitaanka adeegggaas ayaa loo aaneeyaa in dadka Soomaaliyeed tiro ka yar 1% oo keliya ay ka faa’iideystaan adeegga Internetka.

Islamarkiiba waxay indhahaygu sida birlabtii u qabteen qoraal uu cinwaankiisu ahaa “Gabaygii wuu dhintay!!!”. Waxaan rumaysan kari waayey indhahaygii. Waxaan is kula hadlay “Malaha adigaa is-moodsiiyey...”. Intaan si degdeg ah qoraalkii u furtay baan aqris ku boobay. Sadarradii ugu horreeyey ee qoraalkaas oo si la- yaab leh loo xardhay ayaa dareenkayga taabtay. Mar kale ayaan shakiyey. Waxaan is-moodsiiyey in qoraalkaas aan anigu qoray. Misana waxaan hoosta iska iri “ Iri boowe...aa kula tahay..”.

Waxaan aad ula yaabay sida uu qoraalkaasi uga tarjumayey dareen sii xoogaysanaya oo indhowaalaba ay hadal hayeen qaar ka mid ah xeel-dheerayaasha gorfeeya afka, dhaqanka, iyo suugaanta Soomaaliyeed. Waxaan kaloon aad ula yaabay sida ay daraasaddaas jawaab waafi ah uga bixisay mid ka mid ah su’aalo aan beryahan jawaabahooda ka doondoonayey dacallada Puntland. Su’aashaasi waxay ahayd: Maxaa ma-dhalays ka dhigay kaalintii gabyaanimo ee hal-abuurka suugaanka reer Puntland?. Illeyn gabay tiisii dhammaatay oo waa hore dhintay baan meydkiisa rogrogayaa sidii tiiyoo aan naf cusub ku afuufi karo...illeyn boqortooyo cayn-wareegtay baan raadkeedii hayaa….

Waxaan mar kale isha ku boobay magaca qoraha maqaalkan iga yaabiyey. Wuxuu ahaa qoraa lagu magacaabo Ibraahim Yuusuf Axmed, balse anigu aan ku tilmaami karo cilmi-baare aqoon fiican u leh sooyaalka taariikheed ee hal-abuurka suugaanta Soomaaliyeed.

Dabayaaqadii bishii Juun ee sanadkii hore ayaa aniga iyo rag kaloo saaxiibadey ah waxaan tagnay magaalada Jabuuti ee dalka Jabuuti, si aan uga qayb galno kulan-aqooneed, dhaqaneed, iyo suugaaneed lagu qabanayey magaalada Jabuuti. Kulan-aqooneedkaas waxaa soo qabanqaabiyey Naadiga PEN ee hal-abuurka iyo Qorayaasha af-Soomaaliga ku hadla ee Naadi-weynaha PEN INTERNATIONAL. Kulankan oo loogu magac daray “Toddobaadka hal-abuurka Soomaaliyeed”, wuxuu ka koobnaa saddex hawlgal oo is feer-socday, kuwaas oo kala ah: shirweynahii labaad ee Naadiga PEN, dood-wadaag aqooneed, iyo bandhig fan iyo suugaaneed. Guud ahaan dadkii kulankan kasoo qaybgalay oo kor u dhaafayey 100 qof oo isugu jirey Soomaali iyo ajnabi waxay ka kala yimaadeen Jabuuti, (Somaliland, Puntland, Koorfurta Soomaaliya), Itoobiya, Keenya, Yurub, Waqooyiga Ameerika, iyo qaar ka mid ah dalalka Carabta.

Haddaba, tan iyo markii aan kasoo laabtay magaalada Jabuuti horraantii bishii Luulyo ee sanadkii hore, waxaan si gaar ah ugu raadjoogay sababaha gundhigga u ah arradka baahsan ee ka muuqda saxaafadda iyo hal-abuurka suugaanta reer Puntland marka la barbardhigo tan Muqdisho (Koofurta Soomaaliya) iyo Hargeysa (Somaliland). Sababtoo ah, markii aan joognay Jabuuti waxaan halkaas kula kulannay dad aad u fara badan oo isugu jirey soomaali iyo ajnabi; qorayaal, fannaaniin, suxufiyiin, rag iyo dumar ka socday qaybaha kala duwan ee hal-abuurka suugaanta, aqoonyahanno iyo cilmi-baarayaal ku xeeldheer afka iyo dhaqanka Soomaaliyeed. Dhammaan dadkaas, gaar ahaanna saaxiibadii ka yimid Muqdisho (Koofurta Soomaaliya) iyo Hargeysa (Somaliland) su’aasha ugu badan oo ay kaftanka noo dhex gelinayeen (kooxdeennii ka timid Puntland) waxay ahayd: War nimanyahow, maxaa idinkugu wacan arradka saxaafadeed iyo weliba tan hal-abuurka suugaanta ee ka jirta Puntland?.

Marka laga hadlayo arradka saxaafadeed iyo tan hal-abuurka suugaanta waxaa loola jeedaa tirada iyo tayada suxufiyiinta, wargeysyada, madbacadaha, qorayaasha buugaagta, xarumaha cilmi-baarista ee afka iyo dhaqanka Soomaaliyeed, ururrada ama naadiyada bahda saxaafadda iyo hal-abuurka suugaanta, cilmi-baarayaasha iyo curiyayaasha qaybaha kala duwan ee suugaanta iyo dhaqanka, idaacadaha, telefishannada iwm ee ka jira Puntland. Inkastoo aan qofba si uun wax ugu sheegaynay annagoo garawsan jiritaanka arradkaas isaga ah, misana marna ma aynaan bixin jawaab cilmiyeysan oo lagu qanci karo, waayo waxay ahayd xujo u baahan in daraasad dhab ah lagu sameeyo.

Kaddib markaan dhammeeyey aqrinta qoraal-daraasadeedkii i hor yaallay, waxaan soo xusuustay Dr. Maxamed daahir Afrax oo xilligan ah guddoomiyaha naadiga hal-abuurka suugaanta iyo qorayaasha ku hadla af-soomaaliga, kaasoo dabayaaqadii sanadkii 1997kii annagoo joogna magaalada Nayroobi ii sheegay in isbeddel weyn oo taariikhi ah uu ku yimid suugaanta Soomaaliyeed, isbeddelkaas oo ah in kaalintii hoggaamineed ama hormoodnimo ee gabaygu ay soo af-jarantay, haatanna kaalintaas ay si buuxda ula wareegtay qayb kale oo ka mid ah suugaanta Soomaaliyeed. Dr. Afrax wuxuu kaloo intaas ii raaciyey in uu gacanta ku hayo qoritaanka buug uu qaybo ka mid ah kusoo bandhigi doono isbeddelkaas taariikhiga ah ee ku yimid suugaanta Soomaaliyeed.

Sidaas awgeed, waxaan goostay in aan daraasaddan u gudbiyo Dr. Maxamed Daahir Afrax oo aan hubay inuu si weyn u danayn lahaa aqrinteeda. Laba maalmood kaddib, Dr. Afrax wuxuu ii soo qoray fal-celin ku aaddan daraasaddaas, wuxuuna yiri “ Lama filaan ayey igu noqotay waayo maan moodayn in ay jirto cid kale oo weli illaa iyo heerkaas ku baraarugtay xaqiiqada ah in ay taariikhda suugaanta Soomaaliyeed ka gudubtay casrigii gabayga”. Dr. Afrax wuxuu kaloo dhambaalkiisa iigu sheegay inuu dhammeeyey qoritaanka buug ka kooban 400 oo bog oo cinwaankiisu yahay “ The Changing Shape of Somali Poetry..”, kaasoo uu qayb ka mid ah kaga hadli doono cayn-wareegga ku dhacay kaalintii hormoodnimo ee gabayga iyo sida looga gudbay casrigii gabayga.

Nasiib wanaag, soo-bixitaanka daraasaddan uu cinwaankeedu yahay (Gabaygii wuu dhintay!!!) waxay kusoo beegantay xilli ay ii qorshaysnayd in aan u safro Gaalkacyo. Sidaas awgeed, waxaan horay usii qaatay nuqul ka mid daraasaddaas si aan u tuso asaxaabtayda danaysa suugaanta Soomaaliyeed, gaar ahaan kuwa leh hibada hal-abuurnimo ee ku sugan magaalooyinka aan kusii hakanayey (Qardho, Garoowe, Gaalkacyo).

Waxaa la yaab igu noqotay in qof kastoo aan damco in aan qoraalkaas tuso uu iga horkeenayey “Mahadsanid…waan aqriyey…runtii waa daraasad si weyn loo soo agaasimay…ninka qoray ammaan buu mudan yahay...”. Tani waxay muujinaysaa in qoraalka dhab-ka-hadalka ah ee cilmiyeysan uusan qarsoomi karin. Dhanka kalena, waxaa ii caddaatay in daraasaddaas iyo hadal-haynteeduba ay si weyn ugu dhex faaftay islamarkaana ay usoo dhoweeyeen dadka daneeya suugaanta iyo weliba bahda hal-abuurka suugaanta ee ku sugan Puntland.

Ugu dambeyntii, daraasaddan uu soo bandhigay Ibraahim Yuusuf Axmed waxay ahayd daraasad cilmiyeysan oo si miisaaman loo soo bandhigay. Waana daraasad aan hubo in ay wax weyn ku soo kordhin doonto doodaha la xiriira isla mawduucan oo indhowaalaba ka socday fagaarayaasha lagu gorfeeyo horumarinta afka, dhaqanka, iyo suugaanta Soomaaliyeed. Waxaan u hambalyeynayaa qoraaga daraasaddan Ibraahim Yuusuf Axmed.

QORAALKII HORE EE WACAYS....

 FOGAANTA U DHEXAYSA MAGAALOOYINKA SOOMAALIYA....

.... Copyright & Islaamku wuxuu ka qabo.... Akhri

Kulaabo bogga hore ee  www.somalitalk.com