Horumarka Geeska Afrika iyo dhibaatada khariidada gumaystaha
Horn of Africa and colonial map developments roadblock
Hassan Nuur
Denmark
Srg14@jubiimail.dk

Waxaa 80meeyadii shirkadaha batroolka iyo siyaasada galbeedku isku dayeen inay ka sameeyaan geeska afrika isu dheeli tir ay ku danaysanayeen iyagoo u hanwaynaa in halkaa looga dhici doono shidaal aan qiyaas lahayn.

Waxaa Bangiga aduunka iyo UNDP oo ay gacan siinayeen dawladaha Faransiiska, Ingriiska, Kanada iyo shirkadaha batroolka ka shaqaysta ee reer galbeedku ay bilaabeen mashruuc lagu baadhayey dalalka xadka la leh Badda Cas. Qorshan wuxuu si dhab ah u hawl galay 80maadkii, iyadoo ay ka qayb qaateen dhamaan dalalka ku teedsan xuduudka badda cas laakiin Sacuudigu uu markii danbe iskaga baxay.

Waxaa la soo dhamays tiray dhamaan macluumaadkii Soomaaliya, Ethiopia iyo qaybo ka mid ah Sudan, wixii ka horeeyey dagaalkii lagu jebiyey ciidamadii Ethiopia ee fadhigoodu ahaa Eriteria iyo dagaaladii waqooyiga Soomaaliya.

Macluudkaas oo ay ka soo baxday in gobolku yahay Il batrool iyo gaaska dabiiciga ah, waxaa lagu soo bandhigay kulankii la magac baxay “American Association of Patroleum Geologists, Easten Hamisphere Group” oo ka dhacay London.

Inkastoo baayacmushtarka aduunku aad u xiiseeyey wararkii wanaagsanaa ee batroolka iyo warshadayn ka dhacda geeska Afrika mustaqbalka, hadana waxaa horumarkii la rajaynayey is hor taagay tartan wejiyo badana oo qaarkoodna ku dhisnaayeen qadiyado sida Eritrea, qaarka kalana ay sal kiciyeen siyaasidihii iska soo horjeeday ee Geeska Afrika is barbar yaacayey.

Tartanka siyaasadeed iyo dhaqaale ee Geeska Afrika oo gaadhay 80maadkii heerkii ugu sareeyey, wuxuu sababay in gacmo badan isku dhaafaan meel mugdi ah, taas oo wax ka bedeshay hawl maalmeedkii iyo nolosha siyaasdeed ee geyigaas. Dawlada Sucuudiga oo iyadu ka welwelsanayd suuqa dhaqaale, ma ayna jeclaysan dhaqdhaqaaqii ka socday dhinaca kale ee Badda Cas iyo Yaman. Waxaa bilowday hubayntii dhaqdhaqaaqyadii Suudaan oo helayey dhexdhexaadiyaal reer galbeed iyo dawlado carbeed iyo weliba taageerada hub lagu soo iibnayey lacagta Sucuudiga. Sidoo kale waxaa Ethiopia, Eritrea iyo Soomaaliya isbarbar yaacay qabaa’il iyo qawmiyado uu fooda isu geliyey nadaamkii gumaysigu. Waxaa taageerada dawladaha carabta helayey qawmiyadihii Soomaligalbeed, Eritrea iyo xataa kuwii Soomaliyeed ee ka soo jeeday dhinaca Ethiopia ayaan sedyar ka qaadin siyaasada geeska soo wajahday. Waxaynu garabyadaa ka soo qaadan karnaa WSLF, APRF, APRDF oo dhamaantood helayey taageeradii dawladadah Carabta iyo taaradii gaarka ahayd ee dawladii Soomaliya, dhinaca kale waxaa taageero ka helayey dawlada Ethiopia, kuwo carbeed iyo quwadihii shuuciyada jabhadihii Soomaalida sida SSDF iyo SNM.

Waxaynu odhan karnaa, dhaqdhaqaaqyadaa iska soo horjeeday, ma ahayn kuwo ka abuurmay oo keliya duruufihii siyaasasdeed ee geeska Africa sida keligood taliyayaashii ka jiray Somaaliya, Ethiopia iyo Sudan, balse waxay ahaayeen kuwo ay abuureen duruufo kala duwan oo iskaashaday. Waxaynu ku sababayn karnaa arimahan soo socda:

Inkasta oo aad loo adkeeyo macluumaadka ku saabsan batroolka geeska afrika, hadana waxaa jira meelo si been guur ah gacanta loogu fiiqo. Warar xog’ogaal ah waxay sheegayaan in waqooyiga Soomaliya uu ku jiro batroolka ugu badan oo lagu tuhmayo geeska Africa khaasatan sida dooxada Nugaal, xeebaha W/bari.

Iyadoo la tixtraacayey macluumadkii qarnigii 19aad ee gumaystayaashu ka tageen iyo isu ekaansha dhulka ee Bariga Dhexe iyo geeska Afrika, waxaa si aad ah loo baadhay dhulka u dhexeeya hobyo iyo Saylac.

Sida aan soo sheegnay xogaha oo soo dhamaaday 1988kii, waxaa in la sii wado is hortaagay shaqaaqooyinkii ka dhacay waqooyiga Soomaliya sannadkii 1988, taas oo isu bedeshay arin siyaasadeed wixii waqtigaa ka danbeeyey.

1991 markii ay burburtay dawladii Soomaliya, waxaa fooda is daray qabaa’il, taas oo meesha ka saartay in la helo dawlad buuxisa booskii dawladnimo.

Waxaa bilowday kala guurkii qabaa’ilka iyo siyaasado xag jira oo aan laga baaran degin. Halka qabaa’ilkii koonfureed ay noqdeen kuwo ku dhex lumay siyaasado lagu jeedinayey, iyadoo dhinaca waqooyigu ku foognaa inuu boos ka banaysto khayraadka Soomaliya.

SNM waxay u gacan haadisay qaar ka mid ah shirkadihii ugu muhiimsanaa oo ka qayb qaatay baadhitaankii batroolka. Madaxii maamulka Hargaysa Cabdiraxman Tuur wuxuu sheegay 1991 in shirkada Conoco xafiis ka furan doonto magaalada Hargaysa. Shirkadaha shidaalka oo u halqaltaagayey isbedelka Soomaliya, kadib xoogaa nabad gelyo ah oo ka jirtay waqooyiga waxay soo dhiiri gelisay markii ay SNM sheegtay inay gacanta ku hayso killomitirkii ugu danbeeyey ee maxmiyadii ingiriiska. Shirkadaha qaar oo u soo dirsaday sahmiyeyaal, waxay si wanaagsan u darseen habdhaqankii siyaasadeed ee guud ahaan Soomaliya. Iyo siyaasadiii SNM oo ay u arkeen mid aan jiho loo raaco ahayn, balse u muuqatay mid qabaliya oo keeni karta mid la mid ah xasuuqii waqtigaa ka socday koonfurta. Conoco iyo shirkado kaleba waxay hoos ahaan ugu sheegeen maamulkii Haragaysa inaanay diyaar ahayn maal gashiga xasuuqa dadka soomaliyeed, iyaga oo ku xidhay in marka hore dalka loo helo siyaasad dejisa, kadibna wax la isla ogol yahay la isku waafaqo.

Maamulka Hargaysa oo ganafka ku dhuftay tala bixintii shirkadaha, waxay isku qaadeen shirkado kala duwan, iyagoo ku af gobaadsanayey in suuqa xorta iyo tartanka aan cidna loo diidi karin, balse markasta inta aan shaqoba la bilaabin, waxaa soo baxayey dhibaatooyin siyaasadeed oo maamulka Hargaysa isku dayey inuu maro saaro. Guntii iyo gebagebadii waxay shirkadihii ku afgobaadsadeen in marka hore dalka laga sifeeyo in ka badan hal million oo miino ah oo ciidankii Muqdisho dhulka ku aaseen.

Waxaa iyana barbar socotay dhubuqdhubuqleyn loo tartamayey shitkadaha shidaalka oo kooxo USC ah oo kala joogay Muqdisho iyo Talyaaniga oo iyaguna la kulmay shirkadihii Soomaliya ka hawl galay.

Shirkadaha shidaalka oo ka baqayey inay raadku yeeshaan xasuuqa Soomaliya waxaa uga sii darayd inay lacag badan ku bixyaan shidaalka Soomaaliya, sida kii Yaman oo lagu helay marathon aad u dheer oo dawlada iyo shirkadahaba kaga xiijiyey. Ilaa iyo haatana la rumaysan yahay inay adagtahay iska daa faa’iido laga helo’e in la soo celiyo laaluushkii tirada badnaa oo dariiqa lagu furay.

1992 Cumar Carte Qaalib (one of the top master minders clan warfare and distraction of Mogadisho) oo loo tiriyo inuu ka mid yahay ragii ugu sareeyey oo ahaa maskaxdii ka danbaysay dagaaladii qabaa’ilka ee koonfurta, wuxuu dalka sucuudiga ka aasaasay shirkad batrool oo gacan saar la leh dawlada Sacuudiga isaga oo ku dhabar jebiayey qabiilkiisa. Waxaa kale oo iyana jira qandaraasyo ay wasto ka ahayd dawlada Jabuuti oo lala galay shirkado Faransiis u badan, kuwaas oo aan la ogayn ilaa iyo hada waxa y suuro geæliyeen dadka qaarna ku eedaynayaan in qandaraasyadaasi qayb ka ahaayeen falal mafio ah oo laga fulinayey Soomaaliya.

Si kastaba ha ahaatee ilaa iyo hada marxaldaha dhaqaale iyo siyaasadeed ee Soomaliya ayaa ah kuwo isku xidhan oo kooxaha iyo maamuladuba ay kala jiidanayaan. Waxaa la warar xog’ogaa ahi tibaaxayaan in kooxo maanta ka qayb galaya kulanka dib-u-heshiisinta Soomaliya ee ka socda Kenya ay isha ku godayaan waxa ka soo kordha gobolada waqooyi gaar ahaan Sool iyo Sanaag oo dagaal ka dhacaa ay ku xidhnaan doonto hadba sedka ay heli karaan mustaqbalka siyaasadeed ee soomaaliya.

Guntii iyo gebagebadii isbedelka aduunka iyo arimaha siyaasadeed ee ku xeeran xaalada siyaasadeed ee Soomaaliya, waxay horseedi karaan dagaalo cusub oo ka bilaabma Somaliya isbedel ku yimaada khariidada geeska Afrika ama ugu yaraan mashaqo aan marnaba horay loo sii saadaalin oo geeska oo dhan aafaysa.

Waxaa soo ururiyey iskuna soo dubariday:

Hassan Nuur
Denmark
Srg14@jubiimail.dk

Faafin: SomaliTalk Jan 15, 2003 

 QORAALADII HORE EE XASAN NUUR

...QORAALADA DADWEYNAHA EE MAANTA:

Afeef: Aragtida qoraalka waxaa leh qoraaga ku saxiixan

<><>.... Copyright & Islaamku wuxuu ka qabo.... Akhri

Kulaabo bogga hore ee www.somalitalk.com