Ibnu Cabaas (RC) waxa laga weriyay in uu yidhi: dadkii hore ee muumuniinta ahaa waxa ay ahaayeen intii aan jihaadka lagu faral yeelin, waxa aanu jecelaynahayn in uu illaahay ina tuso camalada kuwa ugu fadliga badan dabadeena aanu qabano, illaahay (SW) ayaa uga waramay Nabigiisi (CSW) camalada waxa uu illaahay ugu jecel yahay, Rumayntiisa oo aan laga shakiyin iyo iyadoo lala dagaalamo dadka ehlu Xumaanta ah kuwaas oo khilaafay iimaanka sugine, laakiin markii uu soo degay jihaadkii way dhibsadeen dadkii maamuniinta ka mid ahaa weyna ku yara adkaatay intaa ka dib illaahay waxa uu soo dejiyay (SW) “Dadyahow maxaad u odhanaysaan wax eydaan smaaynayn” waxa soo saaray Dabaari Tafsiirkiisa.

Hadii ay tahay ayadaan soo degitaankeedu mid muuminiinta oo dhan saamaynaysa loona eegayn sababta ayku soo degtay sida ku sugan cilmi Usuul, aayadani waxa ay koobsanaysaa xalada faro badan, xaaladaas oo ay ka mid yihiin kala go’a iimaanka, hadalka iyo camalka, cilmiga iyo ku dhaqankiisa.

Cilmiga sidiisaba looma barto in lagu dhaqmo mooyaane, cilmi kastana waa wax laga faa’iido

dhaqan laguna ilaaliyo shareecada sidoo kale cilmiga waxa lagu tiriyaa sharci, waxa amaanay cilmiga illaahay iyo Rasuulkiisa, cilmiguna waa ka soo saaray dhaqanka, cilmiguna waa ka dabarka u noqda qofka wata, sidoo kale waa sifo ka mid ah sifo qofka sugta, cilmigu waxa uu diiday in la dabo maro waxana uu noqday sifo ku dheehan qofkiisa, qofkii aqoontiisa ku dhaqmi waayaana waxa uu ku sifaysan yahay ama uu la mid yahay qof canaaday ama waxa aynu odhan karaa waa qof moogan, qofna odhan mayno waa qof aqoonleh qof aan ku dhaqmayn aqoontiisa iyo cilmigiisa manuu mutaysan sufo maamusleh, waxa laga weriyay Cali Binu Abu Daalib (RC) in uu yidhi:- Waar dadkii aqoonta sidayow ku dhaqma, aduunyadu waa qof wax bartay dabadeedna ku dhaqmay cilmigiisuna waafaqay dhaqankiisa, waxana jiri doona dadyow sida cilmi hadana aanu dhaafsiisnaynba Cunahooga ee hadana kala duwan yihiin waxa ka miiqda iyo wax qalbigooga ku jira sidoo kalena ay kala duwan yihiin camalkooga iyo cilmigooga, waxa ay fadhiisanayaan Xalaqaad ayagoo badhbadhka kale la murmaya ilaa uu ninku ka cadhoodo meesha uu fadhiyay iyo cidii uu la fadhiyayba, si uu ula fadhiisto dad aan iyaga ahayn una yeedho, kuwaasi illaahay camaashoda sare u qaadi maayo.

Waxa uu yidhi:- Xasan Al Basra illaahay ha unaxariistee Caalimku waa ka ay is waafaqaan cilmigiisa iyo dhaqankiisu, Ninka ay kala duwanaadaan cilmigiisu iyo dhaqankiisu kaasi waa istus doonaya in wax laga maqlo.

Sidoo kale Sawri waxa uu yidhi:- Culumadu marka ay aqoontoodu sarayso waa marka ay ku dhaqmaan, Marka ay ku dhaqmaana waa marka ay mashquulan, Hadaba aqoontu waxa ay ugu yeedha dhaqan hadii qofku aqbalo hadii kale way iska guurtaa.

Kuwa aan Cilmigooga ku Dhaqmeyn, kuwaasi waa kuwa doonaya uun in war uun laga sheego waana kuwa qalbigooga ay dabooshay waxa ay nafahoogu jecel yihiin, kuwaa waxa u cuntama in loo soo jeediyo canaan lana canaanto, canaanta ugu daran cida sidaa samaysa, waxana inaga filan Illaahay (SW) waxa uu ku tilmaamay kuwa kala jara dhaqanka iyo cilmiga kuwa danbi weyn gelay, cadho illaahay oo xuna ay hadhaysay illaahayna waxa uu yidhi “waxa ugu weyn illaahay agtiisa in aad tiraahdaan wax eydaan sameyneyn”.

Hadaba waxa aanu halkan ku sheegi doona Laba arimood.

Waa Xaqii illaahay oo aad ku muranti daliil la’aan illaahayna waxa uu yidhi (SW) “kuwa ku murmaya ayada illaahay aqoon la’aan kuwaasi waxa ay leeyihiin cadho illaahay oo weyn iyo weliba dadkii illaahay rumeeyay….”

Waa ninka oo guursada gabadhii aabihii ka dhintay ama la furay sida ay samayn jireen dadkii jaahilinta ahaa illaahayna isagoo arinta nooga waramaya waxa uu yidhi “ha guursanina wixii ay guursadeen aabayaashiin ee dumar ah wixii tagay mooyane, waa xumaan iyo cadho illaahay wado la marona taas ayaa ugu xun”

Imaanku maaha kalmado la iska yidhaahdo dadka hortoodana laga dhawaaqo, qofkuna uu caado ka dhigto meelaha musaasabadaha ah in uu ka jeediyo wacdi qofkaas oo aan ka dhiganayn in uu iimaankaasi ku sameeyo raad noloshiisa, qofkaas oo aan ka dhigayn wax la taaban karo oo noloshiisa ka mid ah, imaanku waa in uu noqdaa mid ka buuxa naftaada.

Qofka muuminki ihi isma khilaafaan hadalkiisa iyo ficilkiisa ugu horeyna waxa uu ka bilaabayaa naftiisa khayrka iyo wanaaga dabadeedna waxa uu u jeedinayaa dadka la mid ka ah si ay taasi u noqoto ku dayasho wanaagsan, ku dayashaduna waa tusaale weyn, hadalkiisuna waxa uu noqonayaa mid raadeyn weyn ku yeesha dadka dagaysanaya ee uu diinta illaahay ugu yeedhayo, dadkana waxa kaga filan in ay eegan dhaqankiisa sida ay dadkaasi u arkaan Imaanki iyo islaamkii oo hortooda socda, si uu ugu faafiyo nuurka illaahay cida hareerihiisa joogta una furo indha dadka uguna rido qalbigooga diinta islaamka.

Waxa inoogu sugnaatay ku dayasho Rasuulkii illaahay (CSW) Nabigu (CSW) hadii uu dadka amro arin waxa uu ahaa isagu ka ugu toosnaanta badan leh, waxana uu ahaa Nabigu (CSW) kii qoyskisa iyo reerkiisa ugu yeedha dacwada intaanu dadka kale u gudbin.

Sacad Binu Haashin (RC) waxa uu yidhi:- waxa aan ku idhi Hooyadii Muumiintaay iiga waran dhaqankii Rasuulka (CSW) waxa ay igu tidhi miyaanad akhriyin quraanka waxana aan ku idhi waan akhriyaa waxa ay hadana igu tidhi waxa uu ahaa dhaqanka Nabigu (CSW) quraanka. Xadiiskan waxa weriyay Muslim

Hadaba wax kastoo uu quraanku ina amro waa in aanu ku dhaqanaa wax kasta oo uu inoo diidayna waa in aanu ka tagnaa, ku dhaqanku Nabigu (CSW) ku dhaqmay quraanka waa yeelid uu yeelay Illaahay (SW), sidoo kale waa soo aruurin naloo soo aruuriyay dhaqankii Nabiga (CSW) waxana kaaga filan in uu ahaa Nabigu (CSW) ku dhabaqay dhaqankiisa iyo Noloshiisa quraanka khariimka ah, hadii aad tahay daaci u fiirso Gurigii Rasuulka (CSW) sidoo kalena daraasan ku sameee siiradiisi kuna qaabil qalbi aad wax ku weynaynaysid.

Waa masiibo weyn, Murugo ay murugo ka denbayso, qofku in iimaankiisi iyo islaanimadiisu ay noqoto kalmado aan dhaafsiisnayn Hunguriga sidoo kale uu ugu yeedho dadka wanaaga iyo hanuunka iyo khayrka hasa yeeshee uu naftiisi meel cidla ah ku Ilaabay kana qaatay cibaadadkii illaahay fasax Illaahay (SW) dhab ahaantii waxa uu ku nacdalay Reer Binu Israa’il gaar ahaan kuwii ugu cilmiga badnaa iyagu waxa ay ahaayeen kuwa dadka wanaaga amra laakiinse wanaaga iyo hanuunka nafahooga may amri jirin iyagoo og qofka ka gaabiya sameenta khayrka dhibaatada uu leeyahay Illaahayna waxa uu yidhi (SW) “…Idinkuna kitaabkii illaahay ayaad akhrinaysaan, waar miyeydaan caqli lahayn”

Sayid Qudbi oo ka bixinayaa Sharaxad ayadan waxa uu yidhi:- Raadka ay yeelanayso dacwada iyo wanaaga hadii la khilaafo waa wixii ay ku dhaceen reer binu Israa’il waxana ay ceeb ku tahay nafaha dadka bila’aadamka ah gaar ahaan dadka diinta u haya dadka, dhibaatada ugu weyna waxa weeyaan dadkii diinta iyo aqoonta lahaa hadii ay noqdaan kuwa ka dhigtay diintii xirfad kana yidhaadaan afkooga wax aan dhab ka ahayn qalbigooga waxa ay dadka amrayeen wanaag mana samaynayaan, waxa ay dadka ugu yeedhayeen wanaag weyna ka gaabinayaan hadalka illaahayna waxbay ka badalayaan waxana ay sameeynayaan daliilo danahooga iyo hawlahooga waafaqsan laakiin dhab ahaantii diinta illaahay iyo xaqa garab marsan sidaana waxa ay u sameeynayaan sida ay bariid uga yeelaan danahooga iyo hawadooda una raali geliyaan dadka xoolaha iyo talada haya sidii ay sameeynayeen culumadii Yuhuuda ahaa.

Dadka oo loogu yeedho wanaag lana khilaafo la imaanshihii dacwada waa aafo weyn oo haleesha nafta, mana haleesho oo kaliyaa dadka dacwada wada laakiin waxa ay heleesha dacwada qudeeda waxayna fajac gelisaa qalbiyada dadka iyo figradahooga waayo iyagu waxa ay maqlayaa hadal wanaagsan waxana arkayaa dhaqan xun waxana ay ka yaabayaan sida ay isku khilaafsan yihiin hadalka iyo qawlku, waxa kaloo ay hoos u dhigaysaa nuurka caqiidada ugunama soo noqonayo diinta kalsooni weyn ileyn kalsonidii waxa ay ka weeyaan ragii diinta wadayee, tafsiirkani waxa uu ku jiraa DILAAL AL QURAAN Safxada iyo boga 86/1 ee kitaabka sayid qudubi.

Maxaa ka danbi weyn kuwa hor istaagayaa diinta illaahay dhagax weyna hor dhigayaa dacwada illaahay, waxa ay diinta kaga eryayaan carabyadooda waxayna ka odhanayaan waxana ay semaynayn, dadka diinta loogu yeedhayaana waxa ay odhanayaan Hebel eega wuxuu inoogu yeedhayaa diintii illaahay isaguna wuu garab marayaa hadii uu waxa uu inoogu yeedhayaa xaq wuu raaci lahaa waana uu haysan lahaa sidaas ayay diintiina kaga tagayaan.

Ala badanaa kuwa qaadanaya ee ku raacaya dhaqankooga xun, kuwaasi waxa ay leeyihiin danbiga cidii ku raacday waayo Qofka macal laga daydaa waxa uu leeyahay danbigiisa iyo ajarkiisa, Nabiguna (CSW) waxa uu yidhi:-Qofka jideeya islaamka dhexdiisa sune wanaagsan waxa uu leeyahay ajarkeeda iyo wanaaga cidii ka daba samaysay ajarkeeda isagoo waxba laga nusqaaminayn ajarkiisa, Qofka jideeya dariiq xun islaamka dhexdiisa waxa uu leeyahay denbigiisa iyo cidii ku raacda denbigiisa isagoo waxba laga nusqaaminayn denbiyadooda. Waxa weriyay Muslim

Waxa ku haboon qofka daacida ah intaanu dadka wanaaga ugu yeedhi in uu isagu marka hore uu qabsado diinta illaahay sababtoo ah qofka bukaa ma kari karo in uu daweeyo qof kale oo buka,.

Hadii ayna is waafaqsanayn qofka qowlkiisa iyo camalkiisu halkaa waxa ka samaysmaya raad weyn wax lala yaabona ma aha in islaamku adkeeyey qofkaa ciqaabtiisa waa kuwa dadka amraya wanaaga laakiin iyagu aanay sameynayn, waa kuwa dadka xumaanta u diidayaa laakiin iyagu sameynaya kuwaasi waa culumada xun xun illaahayna (SW) waxa uu ku sifeeyay kuwa carabkoga iyo qawlkoogu is khilaafsan yahay ee aan ku camal falayn wax ay dadka ugu yeedhayan.

Abu Hureera (RC) waxa laga weriyay waxa uu yidhi:- waxa aan ka maqlay saruulkii illaahay (CSW) oo leh Cida ugu horeysa ee maalinta yawmil qiyaama la xukumayaa waxa weeye.... waa nin cilmiga bartay, dadka baray, quraankana akhriyey loona keenay, gartayna nimcadii illaahay, waxa lagu yidhi kumaad camal falin, waxa uu yidhi waan bartay cilmiga dadkana waan baray quraankana waan akhriyay, waxa lagu odhanaya been ayaad sheegtay waxa aad u bartay cilmiga in lagu yidhaahdo waa caalim, waxana quraanka u akhriday in lagu yidhaado waa quraan akhris waana lagu yidhi intaana, intaa ka dib waxa loo jiiday naarta waxana loogu tuuray wejiga naarta.

Nabigu (CSW) waxa kaloo uu yidhi:- Maalinta qiyaame nin ayaa la keenaya naarta ayaana lagu tuurayaa ninkaas oo shubmi doonto calooshiisu, waxa looga jeeda waxa gudihiisa ka soo bixi doonta midhiciradii iyo dhamaan wixii uurku jirkisa ahaa oo dhan iyagoo ka soo bixi doona xaga denbe, waxana uu ku wareegi doona sida uu dameerku ugu wareego meesha uu ku xidhan yahay waxa ku soo aruuri doona dadka ehlu naarka ah waxayna odhanayaan waar maxaa kugu dhacay soodigi wanaaga na fari jiray xumaantana noo diidi jiray, waxa uu odhanayaa waa sidaa waxa aan ahaa kii wanaaga idin amra lamanaan iman jirin xumaantana waan idin diidi jiray lamanana iman jirin. Waxa weriyay Bukhaari Iyo Muslim

Hadaba yaanay ka maqnaa maskaxdaadu sawirkaa uu illaahay inagu tusay ayadihiisa illaahay (SW) waxa uu yidhi “U akhri warkii kuwii aanu siinay ayadahayaga wey ka siibteen waxana ay raaceen sheydaanka aygu carabka wuu laalaadin hadii aad ka tagtidna wuu laalaadin tusaalaha waxa leh qolooyinka ayadihii illaahay beeniyay, uga waran qisooyinka waxa laga yaaba in ay ka fikiraane” [Caraaf-177]

Ayadani ma haysato yuhuuda oo kaliya ee waxa la wadaaga walaalahooga munaafiqiinta ah illaahayna (SW) isagoo nooga waramaya waxa uu yidhi “Waxa ay odhanayaa waxa aanu rumaynay illaahay iyo rasuulkii waana aanu adeecnay intaa ka dibna qeyb ka mid ihi wey sii jeesanaysaa, kuwaasi muuminiin maaha, marka loogu yeedho illaahay iyo rasuulkiisa in ay kala xukumaan dhexdooda waa qeyb ka mid ah oo sii jeesanaysa” [Suuratul Nuur-48]

Illaahay (SW) waxa uu hadana ayada kale ku yidhi isagoo arinkii noo sii cadeynaya “Waxay odhanayaan waanu ku adeecney marka ay ka tagaan agtaadana qeyb ka mid ihi waxa ay noqonayaa hadalkii ay ku lahaayeen maahe mid kale …..” [Suuratul Nisaa-81]

Illaahay waxa uu yidhi “Dadka waxa ka mid ah dad ay ku yaab gelinayso hadalkiisu noloshan aduun yada illaahayna og yahay waxa laabtiisa ku jira welibana ah kuwa muranka badan marka uu sii jeestana waxa uu u socdaa si uu dhulka u fasahaadiyo una baabiyo dalaga iyo midhaha, illaahay ma jecla kuwa wax fasaahidiya” [Suuratul Baqra-205]

Ayadahani waxa ay sheegayaan munaafaqiinta kuwii horena waxa ay sawir kooban ay inaga siinayeen Yuhuuda, hadaba dadka muuminiinta ihi ha ka digtoonadaan waxa ay ku dhaceen kuwaa hore iimaankuna maa aha wax la jeclaado amba la isku qurxiyo laakiin waa wax dega qalbiga dhaqankana uu ka run sheego, qofka yidhaa wax wanaagsan hadana qabta wax aan wanaagsaneyn illaahay kaa hadalkiisi waa uu ku celinayaa, qofka qabta wax wanaagsan sameeyana waxa wanaagsan kaa illaahaya camalkiisa sare ayuu u qaadayaa illaahayna waxa uu yidhi (SW) “…Illaahay xagiisa waxa taga hadalka wanaagsan iyo camalka fiican saraana loogu qaada…..” [Suuratul Faadir-10]

Maxaa ka wanaagsan kalmadii Nabi Shacayb (CS) markii uu illaahay inoogu sheegay aayad quraan ah markii uu yidhi “Madoonayo in aan idin dabo maro wixii aan idin diiday waxana doonayaa wanaajin intii aan kari karo karsiintayduna xaga illaahay ayey ka ahaatay waxana aan talo saartay illaahay xagiisana u noqonayaa” [Suuratul Huud-88]

Ala mey ahaadaan kuwa dacwada fidinayaa, Ala mey ahaadaan kuwa nafahooga u sheegaya in ay islaamka u shaqaynayaan, hadal kan hanuunka badan uu tusayo Nabi Shuceyb (CS) indhahooga waa in ayna khilaafin waxa ay dadka u diidayaan si ay u ahaado hadalkoogu mid raadeyn weyn ku yeelayanaya dacwadooda, Ala badanaa dadka ugu yeedhaya in ay umadu mid noqoto safafka muslimintana lagu kulmiyo xaqa laakiin iyagu nafahoogu markaa ay yihiin dad ugu yeedhaya koox iyo baadi, Ala badanaa dadka ugu yeedhaya dadka heeshashada kitaabkii illaahay iyo Sunihii Nabiga (CSW) laakiin iyaguna ah dadka aadka uga fog kitaabka iyo sunaha, kuna dayanaya cid ay taageero indho la’aan ah ay ku raaceen iyagoo ku raacaya quraanka si sax ah iyo si tawiil ah ba, waxa ay ugu yeedhayaa walaaladood in ay ku walaalooweyn imaanka, hadana waxa ay kula caloobayaan rayi iyo fahan…… waxana ay ka sheekeynayaa waajibka ay leedahay wararka sida loo qaado laakiin xaga denbe waxa ay ka raacinayaa warar bugur-bagaandho, waxayna ka gelaya dadka aan iyaga ahayn tuhun laakiin kuma noqonayaa meesha sugan si ay waxa ay wadaan u hibiyaan, waxa ay ka sheekeynayaa xaaranta ah tahay xantu iyo raackeedu dhibaatada ay leedahay laakiin kama joogsanayaa ceebaha dadka kale ee sheeg sheegayaan, waxa ay ka waramayaan nimanka mushrikiinta ah, Cilmaaniyiinta iyo kuwa diinta illaahay ka noqday dhibna uma arkaan la fadhiisigooga iyo la saaxiibkooga waxaba laga yaaba in ay qadariyaan lagamana yaabo in ay canaantaan waxaba laga yaaba in ay qalbiga u buuxiyaan…..iyo kuwa kuwaas oo kale la mid ah oo ah waxyaabo lala yaabo iyo cajaayib ah.

Hadaba ha ka digtoonadaan dadka musliminta ihi wixii waxaa la mid ah isagu waa xanuun khatar ah waxana uu leeyahay raad xun isagoo raadxun ku yeelayaya dadka dacwada wada illaahayna waxa aanu weydiisanaynaa in uu nagu hanuuniyo sida xaqa ah hadal iyo ficilba, hadalkeenana waxa ugu denbeynayaa ILLAAHAY AYAA MAHADLEH

Siciid Cumar Yuusuf

Abdifataah Hassan Aden

Axmed Ismacil Xasan

Hargeysa

Cabdifataax_96@hotmail.com 

Faafin: SomaliTalk Jan 13, 2003 

...QORAALADA DADWEYNAHA EE MAANTA: