SomaliTalk DALSAN
Home | Webs | Email | TellFriend | Search | Feedback |
w w w . s o m a l i t a l k . c o m
SOMALITALK - LONDON

Ururka Xallinta Mashaakilka Soomaaliyeed (UXMS) iyo Xalka Xamar.

  • ma rabtaan inaan idiin hadlo (idin metalo)? Hana iigu yeerina af-hayeen....

Cabdulwaaxid Khaliif 

  cabdulwaxid@hotmail.com 

 

I  I  D  H  E  H

KAAH
GUJI HALKAN.......

 

 

Ilaah baa mahad leh. Nabadgelyo iyo naxariis Nabi Muxamed korkiisa ha ahaato.

Waxaa jiray niman lagu xukumay inaysan hadlin oo aamusin, sidoo kalana ayna istaagin oo fariisan. Nimankii hadalka loo hayey mid ka mid ah baa yiri: ka warrama af-kala-hayn iyo jilbo-joogsi?!

Xubinnimada ururkaas waxaa shardi looga dhigay inaad Soomaali tahay laakiinse aadan ahayn Hawiye, Daarood, Dir, iyo Digil iyo mirfle midna, waa qabiilada qaatay tirada 4-ta ee ku jirta 4.5-ka shirka Kenya wax lagu qaybsanayo. Madaxda ururkaas waxay iga codsadeen inaan af-hayeen u noqdo, inkastoonan xubin ka noqin karin ururkaas, sababaha kor lagu xussay darteed. Mala hayaa qof Soomaaliyeed oo galay meel aan magac iyo manfac ka raacayn? Markay halkaas marayso ayaan jagada ka shakkiyey. “ma doorshaan baa uga dhacay”.
Dhibaatooyinka BBCda AfSoomaaligu Ku hayso Soomaalida.. 1aad | 2aad
Waxaa maskaxdayda ku soo dhacay sawir-gacmeed (cartoon) Amiin Caamir sameeyey oo ka hadlayey BBC laanteeda Afsoomaaliga oo markii weriyihii Soomaaliga ahaa yiri: halkani waa BBC London, uu askari Ingiriis ah oo tuute labbisani inta weriyihii Soomaaliga ahaa afka maro kaga xiray, uu isagu halkaas kasoo tannaagooday oo makarafoonkii ku hadlay. Hal-abuuruhu wuxuu ka wadaa, idaacaddu waxay fulisaa danta Ingiriiska oo waxay u hadashaa siday rabaan. Marka waxaan is iri iskadaa magac meesha kaa raacee, amay hadhow ku dhahaan C/Waaxid baa afka na qabtay oo na cubburiyey! Marka waxaan ku iri ma waxaad ii jamcinaysaan “xashaf wa suu’a kaylin”, waa adoo inta timir bolol ah lagaa gaday haddana miisaankeedii lagugu khiyaamo. Marka waxaan iri, xubin la’aan urur iyo hadal wax kale ixtimaali kara ha isugu key darinee, ma rabtaan inaan idiin hadlo (idin metalo)? Hana iigu yeerina af-hayeen. Sida weriyaasha qaarkood u dhahaan: nin u hadlay kooxdaas baa saas yiri. Inkastooy i xanuujinayso diidmadii la iidiiday inaan ururkaas ka mid noqdo haddana waxaan i is iri haddii Xamar xal ku helayso waan yeelin codsigaas.

Xeerarka ururka

Sidaad la socotaan qabiilooyinka Soomaaliyeed intii is lehba waxay degenyihiin degaan dhinaca isku haya, inkastoo laga yaabo in qabiil uu meelo kala duwan degi karo. Tusaale ahaan beesha Isaaq (reer Sheekh Isxaaq) badankeeda, degaankoodu dhinacuu isku hayaa, si ballac ama joog ah laakiin qabiilooyinka 0.5 arrintoodu sahal maahan. Waxay ka kala yimaadeen degaanno kala duwan. Maah-maahyo isku macno xambaarsan ayaa kalmado aan shuqul isku lahayn loo adeegsadaa sida: canjeero/canjeelo siday ukala korraysaa loo cunaa. Maah-maahyahaas waxaa la macnaa tan: oodo dhacameed siday ukala korreeyaan baa loo qaadaa. Ladadaan maah-maahood ee soo socda laftoodu waa isu dhowyihiin: luuq-luuq maroow laasim laamigaas tagaa. Iyo: war jiraaba cakaaruhuu imaan. Weedhihii Oraahahu markay iska horyimaadeen ayaa la isku raacay in u-hadlahoodu kala saaro (aniga). Anoo lahaa “Alloow yey mar u bururuf tiraahdaa” ayaan waxaan go’aamiyey oraahaha ama maah-maahyaha aan fahmo, anoo kuwa aanan aqoon “badda ku daraya”. Awood haddii lagu siiyo ilayn badda wax waad ku dari kartaa! Marka ninkii raba in tiisu socotoow, doorasho iyo rabitaan ku imoow.

Canjeero siday ukala korraysaa loo cunaa. Magaalooyinka Soomaaliyeed Xamar baa u korraysa. Marka canjeelada noogu korraysaa waa Xamar ee arrimaha Xamar aan galno. Magaaladii garannee, dadkaan la xaalayno waa kuwama? Intaanan qodobada dhambaalka taxin, aan idin xassuusiyo, dadka ururku la xaalayo, laguma soo xulin daacadnimo, aqoon diineed iyo mid maaddi midna, wax-garadnimo gooni ah iyo karti gaara midna. Kaliya waxaa la rabaa in magaaladaas xal loo helo marka ragga soo socda waa qab-qablayaal:

  • 1. C/Qaasim Salaad
  • 2. Muuse Suudi
  • 3. Maxamed Qanyare
  • 4. Cismaan Caato
  • 5. Xuseen Caydiid
  • 6. Maxamed Dheere
  • 7. Cumar Filish.
  • Ma garanayo, in la xiriirka nimankaas ka dhib yartahay tan Bush iyo Zenawi iyo in kale. Isla markii aan magacyadaas arkay ayaan cududaar soo tuurtay anoo is leh kaga fako howshaas. Waxaan ku iri inkastoonan diinta ku fiicnayn haddana gar yar baan daystaa inta badan, marka ma waxaad rabtaan in nimankaasi Zenawi iga iibshaan? Mid inkaar qabe ah baa igu yiri miyaadan u jeedin inta garku le’egyahay Muuse Suudi waa adiga kaaga gar-orgigaa ka hadlayee?! Afku ku go’, hadalkii baa igu xirmay oo waxaan sheegaan garan waayey. Waxaan kaloo isku deyey inaan mar-marsiiyo ka dhigto anoo leh, nimankaan aad baan wax uga qoraa oo u dhalleeceeyaa marka waa adagtahay inay wax iga qaataane, qof kale ooy dhegaysanayaan u dira. Waxay dhaheen Soomaalida ninkii wax dila baa wax nooleeya! Waa oraahaha Soomaalidu ku geftay. Waxaad maqlaysaa, mid Maxamed Siyaad ama Caydiid ama C/hi Yuusuf leh waa niman waxna dila waxna nooleeya! Laakiin waxaan shakki ku jirin in Diintu na bartay in Ilaahay sahalka ku bixiyo wax uusan cunfiga ku buxin. Qur’aankana waan ku aragnay in Ilaah Nabiga (SCW) ku leeyahay haddaad ahaan lahayd mid engegan/qalalan oo qalbi adag waa kaa kala tegi lahaayeen oo garabkaagay banayn lahaayeen yacnii saxaabadii (RC). Waxay ka wadaan haddaad awal si kulul ula hadashay hadda si kalsooni leh ula warran!

    Sidaad aragtaan marka Qanyare laga reebo inta kale waa Habar Gidir iyo Abgaal. Habar Gidir waa tee? Waxaan ku iri ma kuwii biyiha webiga idinka gaday/iibshay baad ii diraysaan? Mid kalaa yiri Xamar webi ma leh, biyo badeedna cidi wax kuma fasho marka hadalka naga yaree oo shaqadaada qabso! Abgaalku wuxuu ahaan jiray dad derisnimo iyo diin jacayl lagu yaqaan. Waagii hore, afar Faataxo ayey qaadan jireen laakiin hadda waxaan afar malyan oo Doolar ahayn ma rabaan! Magacyada qabiilada waxaan ka wadaa dadkooda dhibka geystay kaliya (dagaal-oogayaasha) ee qabiil ahaan kama wado. Hadda ka dibna dantaas baan ka leeyahay.

    Markaan Tagay Madaxtooyada C/Qaasim Fahad Yaasiin

    Waxaan dadka Soomaaliyeed xassuusinaynaa in Xamar Soomaali oo dhan degto. Sidaad aragtaan waxaan qaybtaas ku jirin qabiilo Habar Gidir Xamar kaga guryo badan ama uga badnaa laakiin waxaan rabnaa in qab-qablayaashaan howl noo qabtaan oo ah islaaxinta Xamar. Laakiin qaybtu waa dambaysaa. Marka nimoowna ha u qaadan in xaq lagu duudsiyey. Nimankaani waa dambiilayaal aan rabno inay khaladkoodi hore saxaan marka yaa raba in dambiile loo tixgeliyo?

    Hal-hayska ururku waa “war toloow colka jooja”. Waa hadalkii Salaan Carrabeey. Waa kuwan talooyinkii ururku. Haddaad ka jeceshahay bayaan ku sheeg:

    1. Waxaa dadweynaha Xamar gaar ahaan, iyo kuwa Soomaliyeed guud ahaan laga codsanayaa in nimankan la siiyo xasaanad (immunity) oo faraha laga qaado intay howsha noo qabanayaan, laguna gacansiiyo nabad-ka-dhalinta Xamar. Haddii howsha sidii la rabay u qabtaanna, la iska cafiyo. Xeerarka ururka ayaa arrintaas faahfaahinaya.

    2. In Muuse Suudi iyo C/Qaasim u kaadshaan maamul-samaynta Banaadir iyo furidda garoonka iyo dekedda inta raggaas la xussay oo dhan la wargelinayo.

    3. In 7-daas nin yihiin kuwo ugu sarreeya Xamar. Ma ahan guddoomiya gobolka Banaadir laakiin waa guddi dusha ka eegaya guddoomiyaha iyo maamulkiisa. Si wada jir ah ayey u samaynayaan guddoomiyaha. Wax kastana waa inay toddobadooda iska arkaan, sida furidda garoonka diyaaradaha iyo dekedda.

    4. Waxaa dadweynaha laga codsanayaa inay u furaan hal xafiis oo toddobadooduba ka shaqo galaan. Kulligood waa isku awood oo looma fiirinayo kii qabiil, ciidan, hub ama lacag badan. Meesha doorasho ma taal kaliya waa in Xamar nabad lagu soo dabbaalo. Marka wax shakki ah oo jiri doona ma leh mar haddii xafiiska dhexdiisa, si wareeg ah loo fariisto. Wixii maal ama maskax ah oo dibad ama gudaha ka yimaada waa inay wada ogyihiin ilayn waa isku xafiise. Teleefanka xafiisku waa inuu leeyahay toddobo “extension” oo la is wada maqlayo.

    5. In kuwooda Xamar joogaa isu diyaariyaan inay kuwa maqan ku soo dhoweeyaan garoonka diyaaradaha ee Xamar. Sidoo kalana waxaa dadweynaha Xamar jooga oo dhan laga codsanayaa inay u soo dhoweeyaan nimankaas si aan horay loo arag loona maqal. Ka warran qab-qablayaal ay Xamar ku soo dhoweeyeen boqolaal kun oo qof, fatuurad dusha ka furanna lasoo saaray? Roog guduudanna/casna haloogu daro haba ka raacdee. Taasi waxay naga shaafinaysaa tuhunkii iyo is-nacaykii ku dhexjiray shacabka iyo qab-qablayaasha.

    6. Waxaa dadweynaha Xamar laga codsanayaa inaysan tixgelin haddii ganacsade ama ku-xigeen nimankaas uu banaanka iskeeno si uu ugu raaxaysto waxa nimankaas loo yaboohay. Tani mar bay ahayd marka Ilaahay ha waydiisteen wax kale ama ha isu diyaariyeen jagooyinka kale ee maamulka Xamar. Ninkii isku daya inuu isa soo taagana, hal meel toddobadaas qab-qable iyo shacabku ha uga soo jeestaan.

    7. Arrintaan waxay u muuqataa khiyaali laakiin waxaan shakki lahayn waa arrin hal habayn wax looga qabankaro maxaa yeelay waa arrin cad “xalaal barqaa la qashaa” marka wax laal-laab ah ma leh.

    8. Ururkaan wuxuu Ilaahay hortii ku dhaaranayaa inuusan jirin nin ka mid ah qab-qablayaashaas oo qorshahan og. Sidoo kale ma jiro shaqsi kale oo ka socda qabiilooyinka afartaa oo howsha ka warqaba ilaa ay arkaan qoraalkan. Qab-qablayaasha waxaan ula xiriiraynaa kaan u hor helno marka dhib naguma haysto kii loola hor xiriiro. Waxaan dadweynaha Soomaaliyeed iyo iyaga laftoodaba ka codsanaynaa inay na soo siiyaan telefoonada qab-qablayaashaas.

    9. Xal u helidda Xamar kuma xirna tan Mbagathi. Hadday qab-qablayaashu is arkaan 9 December oo xal ka fiican kan gaaraan waan soo dhowaynaynaa, kanna waa la iska tuuri doonaa. Hadday dhahaan waqti nasiiya dhib ma leh. Marka howsha waxaa la geli karaa markasta ooy ku habboonaato haddii Ilaah idmo.

    10. Waxay keenaysaa in qab-qablayaashaasi maalmo guduhood ku noqdaan kuwa dadka loogu jecelyahay, iyo waliba iyagoo mara meeshay rabaan iyadoon cidna waardiyeyneyn. Hadday lacag u bukaanna, bal suurayso dhakhliga dekedda iyo Garoonka kasoo xaroonkara? Teeda kale dadweynaha Soomaaliyeed waa u diyaar in loo uruursho maalaayin Doolar hadday lacag doon yihiin ee may lacagta iyagoo ku sharfan qaataan inta intii shilin la siiyo haddana lagu caayayi lahaa saxaafadda adduunka? Ogoow kii u qaba in arrintiisu qarsoodi tahoow, mar kale feker.

    11. Dadweynaha iyo qab-qablayaashaas waxaan ka codsanaynaa inaysan dabogelin cidda fikraddu ka timid ee ay ka raacaan waxa fiican. Sidaad aragtaan waxaa fikradda iska leh qabiilooyinka laga badanyahay (0.5). Haddii fikraddani shaqayso waa inaan Ilaahay ku mahadino, dadkaas la yassana, dadka lala soo simo oo Ilaahay looga baqo, maaddaama ay maanta keeneen fikrad aad u qiimo badan.

    12. Ururkani wuxuu qab-qablayaasha ka codsanayaa inuusan midkoodna ka madax-taagin arrintaan oo uusan oran ma hebel baan hor fariisanayaa. Waa inaad hor-fariisataa khaasatan haddaadba tihiin dad isku qolo ka soo jeeda.

    13. In qab-qablayaashaasi halyeeyo noqdaan waxaa ka xiga hal mar ooy dhahaan waan aqbalnay codsiga ururkan dabadeedna hal xafiis wada fariistaan.

    14. Ururkani wuxuu jeclaanlahaa, in nimankan hal hotel loo xiro ama guri kale oo weyn oo laga heli karo toddobo qol ooy kala jiiftaan iyo hal hall oo xafiis u noqda. Marka waa in inta arrinta Xamar caga-dhiganayso aan loo kala kicin oo ay hal xafiis wada fariistaan, hoy aan kala fogayna seexdaan si aan loo oran nin hebel, dowlad ama qof hebel baa wata.

    15. Haddii arrintani shaqayso waxay noqonaysaa in Soomaaliya oo dhan mudo yar wax looga qabto sida iyadoo loo yeero cidda Puntland, Somaliland, Jubba, Hiiran Baydhabo, iyo weliba gobollada kale xukunta. Kama wado qab-qable ka mid ah toddobadan iyo mid xukuma Somaliland baa isku qeyb helaya ee waxaan rabnaa in waddanku maalmo yar gudahood nabad noqdo haddii Ilaah nala garabgalo.

    16. Markii Xamar ama Soomaaliya xasisho, dadku iyagaa qofkey rabaan dooranaya.

    17. Waxaa dhici karta in la is yiraahdo muxuu ururku arrinta marka hore ugu bandhigi waayey qab-qablayaashaas. Ururkan muhiimadda koowaad waxaa u leh dadweynaha, marka “wixii la qariyo qurun baa ku jira”. Marka waxa dhici karta in shacabka laftiisu arrintan diido marka haddii shacabku ka biyo-diido waxay noqonaysaa in ururka dib u eego bayaanka.

    Wuxuu urururku rajaynayaa Ilaahay idanki, in arrintani ka shaqaynayso Xamar iyo Soomaaliya oo dhan iyadoo uusan jirin qof ama qabiil gooni ah oo maxsuulka iyo wanaaga ka soo baxa arrintaas gooni u sheegan kara maaddaama howsha si wada jir ah loo qabtay. Qaabkani waa qaabka loo xalliyo arrimaha qabiilka ku saabsan. Mar hadduu jiro qof ama qabiil haya arrin tan ka fiican, ha keeno waa la raacayaaye.

    Affeef: waxaa la ii fasaxay in maqaalka qaabkaan rabo idin ku soo gaarsiiyo laakiin ujeeddada ururku sidii loogu talagalay ahaato.

    Mahadsanidin.

    WABILLAAHI TOWFIIQ


    Copyright & Islaamku wuxuu ka qabo.... Akhri

    WQ. cabdulwaaxid Khaliif | cabdulwaxid@hotmail.com 

    AFEEF: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

     Faafin: SomaliTalk.com | Nov 29, 2003

    »C/waaxid oo Dafiray Beel Degta Puntland [DhegoCade]

     QORAALADII HORE EE CABDULWAAXID


    Wada-shaqayntu Waa Furaha Guusha.. GUJI

    Powered by www.SomaliTalk.com
    All About Somalia and More...
    >> Usheeg Asxaabtaada
    Allah Is Great
     

    BILICDA SOMALIYA
    Luuq Ganaane, 1987

    wiil Waa wiil yar oo  Somaliyed oo nayl yar dhabta kuwata xilli nabadana dhexjooga Bilicda dhulka Soomaaliya. Akhri


     

    Copyright © somalitalk.com. All rights reserved.

    HTML CD