Cali diiriye nuur
pilot:::::::london
liibaan33@hotmail.com
dhamaanba ramadaan kariim dadka sharafta leh ee ku xeeran shabakadaha
aqrintooda balse markaan aan uu soo gallo qoraalkaan maanta oo aan ku bilaawe,
Ereyaga ah birmagayso ama bir-ma-geydo. Waxaana isku dayi dooonaa inaan
falanqeyo anoo baadi goobi doona eraygaan macnaha loola jeedo hadaan qaldane
waa la saxi karaa inshaa alahu.
Erayga bari-ma-gaydo asal ahaaan waxuu ka soo jeedaaa dhirta aan la gooyn
jirin iyadoo lugu tixgalinayo harkooda , midnimadooda amaba isla markaaba
waxaa loo isticmaali jiray xoolaha qaar ay ka mid yahiin Awrka, lagu guura ,neefka
irmaaan, oo in la bireyaa ay xaraaan ahayd(dhaca qoraalka) Waxaa erayga loo
adeegsaday dadka aanay banaanayn in la dillo amaba si kale loo dhibaateeyo
xiligga ay colaaduhu jiraaan iyo xilli kalaba iyadoo wax yeeladooda laga
fogaanayo xaq-caaqiibo iyo xag-cuqubo." Erayga bir-ma-gaydo" Magacyo badan baa
meelaha qaarkood loogu yaqaanaa, Kuwaaas oo ay ka mid yahiin Xushmalayda
xumaha ka reeban, Lama taabtaaan ama lama dhici karo xoolahiisa ,Sida aan soo
aragnay soomalida dagaalo wey ka dhex dhici jireen..
Sababuhu waxaay doonaaan ha noqdeen.Hase yeeshee waxaay mar walba
dareensanayeen in aay yahiin dad is huran oo aan kale maarmi karin iyo in
dagaal kasta mudo ha qaatee heer kastane ha garee, ay nabadi ka danbeyn doonto.
Sidaas darteed waxaay iska ilaalin jireen in colaada lugu talax-taggo oo la
gaarsiiyo heer lugu kale colooba oo aan baritto laga heshiin karin lane soo
ceshan karin xariirkii sokeeyanimo,Qaraabonimo,Darisnimo ee dadka uu
dhaxeeyay..Markaaas in kastoo la colooba oo la dagaalamo waxbaa layskula hari
jiray, Waxaana jira waxyaabo laga sariigto umadane been looma sheego.
Ddka soomaliyeed waxaaay ahayeen dad sharaftu la weyn tahay sumcadoodane
aad uu ilaashada, Ninkii ama qabiilkii falal fool xumo ah oo dhaqanka wax
khilaafsan xiliga colaada iyo dhibaatadu jiraan, Hadaba fal colaadeedka iyo ku
talax-tagga iyo bahalnimadu ku jiraan ee ka baxsan xeerka dadnimada waxaa la
odhan jiray,caaqilo ama cuqubo, Tasoo la rumeysnaa in cawaaqib-xumadeedu ay
cida gasho facyaal badan la socon jirtay sida ka muuqato tuducyadaaan cabdi
gahayr::::::::::
- Caaqillo halkii lagu galay, Cow ku hurudaaye
- caruurteey ka laysaa ninkii geesiga ahaaye......calashaan dhaca
qoraalada
Si loo hubiyo inaan laga tagin shrafta iyo gobanimada marnaba laga tagin
waxaay dadka soomaliyeed yaqaaneen amaba ahayd amaba dhigan jireen xeer adag
oo si cad uu qeexaya cida ay tahay in la nabad galiyo iyo waxa ay tahay in la
dhowro, Xiliga colaada, Xeerkaas waxaa loo yaqiinay xeerka biri-ma-gaydo,
Hadaba nin gabyaa ah oo la yiraahdo Dalaayad baa waxuu ku yiri tix uu arintaan
kaga hadlayay:::::
- Cirkanooo gobshoobiyo, Dhulkooo goosi laga waaayay;
- Guntintiyo hangooollada markiii, guunyo lugu dooojo;
- Dhirtaba geed malko ah baa jiriyo, Lama garaaacaane;
- Biri-ma-gayduuu dadkuna leeyihiyo, Lama guhaadsheene;
- Gardariryo ninkaan lagu ogayn; Gacan.fudeyd toona;
- EE gana tukubihiisa waa , Lugu gargaaraaye;
- Gudo baas mid laga keenayo, garaca mooyaane;
- Ma gilgilo dugytida ninkiii, Aw ka soo go,aye
Aqristoow xeerka bir-ma-gaydadu waxuu samaynaayay noocyo gaar ah dadka ka
mid ah, Kuwaas oo ay ahayd in mar walbo aan wax dibindaabyo ah laga ilaasho.
Xeerkaaas dhowristiisu waxaay ahayd mid ahmiyad gaar ah la siiyo xiliga
colaaduhu jiraaan dadka uu quseeyaana, Waxaa ka mid ahaa
culimada,hogaamiyayaalka dhaqameedka, Hadaba kooxahaas waxyeeladooda waxaa
loogu fogaan jiray iyadoo laga baqaayo ceeb ama cuqubo ama iyadoo caqiiibo la
xeerinaayo, Hadaba bushada raydka ah waxaa dilkooda laga dhaxli jiray ceeb,
cuqubo iyo caqiibo xumo intaba. Ninka caruurta iyo waayeelka ku hoos noqdaaa
waxaaa loo arki jiray nin fuley ah oo dadka dagaaalkiisa ka soo baqay, Kuna
ciil baxaya ama ku cara burburaya maatadda leynteeda . Dhinaca kale hadii laga
eego, caruurta iyo dumarka waxaay ka dhignayeen iyo abuurka suura gelinayey
taranka iyo waaritaanka mujtamaca, Haddii la laayane waxaay noqoneysay sidii
gunta laga jaray, Taaasoo bulshada uu horseedi lahayd dhamaaad iyo dhabar
go,.. ninka maanatadiisa la laayay waxaay ku haan jirtay arin uusan waligis ka
sabrin nabadna ka qaadan, Sidaas darteed maanta laynta waxaay keeni jiratay
colaad aan damin iyo godob aan harin sida ku cad odhaahdaan (Maato la laayay
maallo reebtay) Waxyeelaynta waayeelka iyo fal colaadeed kasta oo ku sifooba
foolxummo Iyo xad dhaafnimo waxaa lagu tilmaami jiray (Hiiro) oo macnaheedu
yahay "Falkii hiiraanyada ama uurkutaallada reebay"..Waana tii lagayiri::
- Hanti waa la ilaawaaye; Hiiro lamma illaaawo.
Waayeelku sidaas oo kale, Ninku haddii uu weynaado oo uu gaaro da, uusan
hub ku qaadi karin,Dagaalna ka qayb gali karin waxaaa lugu tirin jiray
maatadda . Dagaal kasta oo dhaca, Ninkaas oo kale dilkiisu waxuu ahaa sida
dilka caruurta iyo haweenka mid ceeb iyo magac-xumo laga dhaxlo, Colaadane sii
fogeeya. Hadaba sheeko tilmaamaysa sida loogu xumaan jiray dhibaataynta
wayeelka baa waxaay leedahay ama wayeelka saan-jiifka ah ayaa isagane dilkiisa
iyo dibin-daabyadiisa laga caaganaa iyadoo cadada somalidu ahayd in hadii
dagaal dhaco lala dagaalamo layska celiyo ruuxii kula dagaalami kara oo kaliya.
Sidaa awgeed hadii beel la weraro oo logu tago nin in la dilo waxaay ahayd wax
dhaqanka iyo dadnimada ka baxsan, WAAYO? Waa wayeel waxuu ka tirsan yahay
maatadda ama dadka aan awooda lahayn ee dilkoodu reebanaa, Culimadu ama xerta
ragga soomaliyeed waxaa loo kale saari jiray; Wadaad iyo waranle, Wadaadku
waxuu ahaa nin ilaah uu go,ay oo ka caagan waxyaabo badan oo ninka waranlaha
ah uu furnaa sida dilka iyo dhaca, Wadaadu waxaay ahaayeen dad aan ku dhaqmin
ficillo qabiil, Hub qaadan, Dagaalna ka qayb galin. Sidaa darteed waxaay door
weyn ka qaadan jireen dhex dhexaadinta iyo nabadeynta qabaa,ilka markay
colaadi dhacdo.. Taasi keentay in wadaadadu sahay la,aan uu maraan iyagoo huba
in ay cid walbo marti gelin iyo soo-dhaweyn doona sida ku cad gabayga sayid
maxamed cabdile xasan ee uu ku yiraahdo::::
- Wadaadkii kitaabbo leh inaan, Wan uu qalaa weeye;
- wayllaalis inaan meel dugsoon, Ugu waraa weeye;
- walanqihiyo dhayada inuu, walamsadaa weeye;
Waxaa wadaadada loo haystay iney yahiin dad karaamo leh, Isla markaana leh
awood gaara ah oo ilaaheey siiyay habaarkooda iyo ducadoodana markiiba wax
arko. Sidaa daraadeed waxaaa la aaminsanaa in qofkii wadaad dila ama si kale
uu dhibaateeyaa uu galayo cuqubo iyo caaqilo tii ugu xumayd... Hadaba ninka
reer abtigiis ama xididkiis la dagan ama dan kaleba meel tolkiis lagaga badan
yahay uu jooga, Hadii qolada uu ka dhashay iyo qolada uu la degan yahay dagaal
dhexmaro, Waxuuu ahaaan jiray lamataabtaan isagoo magantaas uu ah guud ahaan
qabiilka uu la joogo, Gaar ahaana koox ama qof ka mid ah.. Wxaaa kaloo dhici
jirtay lamataabtaankaas isagoo magantaas uu ah guud ahaan qabiilka uu la jooga,
Gaar ahaana koox ama qof ka mid ah waxaa kaloo dhici jiratay in laba qabiil is
dilayo,DAD midkood ama labadba ka tirsan ay magan galaan qabiil sedaxaad oo ka
isugu dagaalka dhex dhexaad ka ah waxaa kaloo intaas soo raaci jiray nin
dagaal lagu qabtay oo colka qabtay nin ka mid ah ama la qola ah magan galay...Si
kastaba ha ahatee maganta cida ay uu gashaana ma dili jirin, Hadii cid kale
kale hoos baxdo dishana waxaay ahaan jiratay arin xad-gudub weyn iyo xumayn ku
ah cida maganta loo yahay oo ay dagaal iyo dhiig daata ka xigi jirey,Ninka
magantiisa la laayane waxaay ka dhignayd in isaga la dilay, XUmaanta
arintaaasi leedahay isagoo tilmaamaaya waa kii cabdiqaadir haniiig lahaaa::::::
- Inkatoo walaalkaaa la mirro, Waa magdhabataaye;
- Manno kaleba waa loo samraa, Way ku soo mariye;
Aqrista waxaan filayaa inaan gabayada aanan ku ficnayn,lakiinse aan ogahay
inaad maanta ku wada nasan doontaan qoraalkaaan diiran kolay cidna kuma socda
qoraalka anigane dadka uma jawaabo maxaa yeelay wax laysku haytaa ayaanba
jirin:::::::::
Qore
Cali diiriye nuur pilot:::::::london
liibaan33@hotmail.com
ama
tigaana_52@hotmail.com
QORAALADII HORE EE PILOT