Fadumo Jibril: Geesiyadii
deegaanka oo ardayda Minnesota la shirtay
Fadumo oo ardayda koox koox ula hadleysa
|
W.Diyaariyey: C/raxman
Ceynte
Minneapolis- MN.
shalay galabtii ayeey Fadumo Jibril oo ah
qofkii ugu horeeyey ee billad abaal marineed oo dhanka deegaanka ah ku
guuleystay sanadkii hore la kulantay ardayda soomaaliyeed ee Gobolka Minnesota.
Fadumo Jibrill wexeey ku dhalatay gobolka
sanaag ee Somalia. wexeey waxbarashadeeda hoose bilowday sanadku markuu ahaa
1958 oo eey aheyd gabadha kaliya ee dhigata iskuulkii eey dhigatay. dugsigeeda
sare iyo jaamacadeedabana dalka mareykanka ayeey ku qaadatay.
Faadumo waa xaas hooyo u ah 5 gabdhood.
Jihaadkeeda ka hortagga xaalufinta deegaanka
iyo dhirtaba
1993 ayeey go'aan ku gaartay ineey dagaal ba'an
la gasho xaalufinta ba'an ee lagu hayo deegaanka soomaalia. dhibaatooyin badan
kadib, shaqadeedii oo eey ilaa iyo hadda ku jirto ayeey bilowday. iyadoo
qeexeysa sababta ku kaliftay ineey howshan gasho ayeey tiri " anigu waxaan
wax ku soo bartay canshuurta laga qaado dadka masaakiinta ah ee soomaalia.
xaqaas ayaana doonayaa inaan iska gudo" hadalkan oo noqday mid dhaqaajiyey
dhiiga dhamaan ardaydii isugu timid shirkaas.
Ashley Klein & Fadumo Jibril
|
Fadumo waxaa la socotay gabar cadaan ah oo la
yiraahdo Ashley Klein oo iyana kala qeyb qaadata dadaalkeeda beni-aadanimo.
hey'adda eey Fadumo dhidibada u aastay ee
howshan qabata ayaa ka howl gasha ku dhawaad meel kasta oo soomaaliya ka tirsan,
marka Kismaayo laga reebo " oo looga soo xoog roonaaday" ayeey tiri
Fadumo Jibril.
" dhulkeenu waa mid nugul" ayeey tiri
Fadumo oo raacisay in ku dhawaad 10 sentimitir oo roob ahi eey ku da'aan
soomaaliya dhexdhexaad sanad walba. taas oo macneheedu yahay inuusan dhulku
xaalufin u babac dhigi karin. wexeey aad ugu celcelisay ineey dadaalkeeda ku
beegeyso dhuxusha oo qaar reer galbeedka ahi ku sifeeyaan " Dahabkii
Madoobaa ee Soomaalia". Fadumo wexeey qirtay in Somalidu dhuxusha aad uga
ganacsadaan, taas oo sii adkeyneysa dadaalka eey ugu jirto in taa wax laga qabto.
waxaan weydiiyey; bal waxa lagu beddeli karo
dhuxusha oo eey dadku wax ku karsan karaan? wexeeyna ku jawaabtay " waxaan
sameynay Burjiko ka dhuxul isticmaal yar midda caadiga ah 30%" ! iyadoo eey
ka muuqato ineey xirfad dheeraad ah u leedahay arrinkan ayeey raacisay "
waxaa kale oo jira Makiinad ileyska qorraxda ku shaqeysa oo cuntada lagu karsan
karo (Solar Cooker) oo aanu ka keenay China & Germany iyagoo ku kacaya inta
u dhexeysa 300-500$" waxaana isku rakiba Injineero loo carbiyey isku
rakibidooda. laakiin Fadumo wexeey qiratay in Teknoolajiyada Soolarka (ileyska
qoraxda) oo wato mashaakilaad eey ugu horeyso baaxadii ama meeshiiba laga dhigi
lahaa, madaama soomaalidu " qolal kiro ah u badan yihiin" oo eeysan
laheyn deyr eey dhigaan qalabkan.
Fadumo wexeey tibaaxday in dhamaan howl
maalmeedkeeda u baahan tamar koronto sida nalka iyo computers-ka eey u
isticmaasho qalabka ileyska qoraxda. maadaama uusan waddanku laheyn koronto
caadi ah.
Fadumo wexeey sheegtay in sababaha soomaliya u
dagi la'adahay eey kamid tahay abaaraha soo kordhaya " abaartu imminka
labadii sanoba mar beey dhacdaa" taas oo awal ahaan jirtay labaatankii
sanaba hal mar! wexeey aad ugu celcelisay in dadka reer miyiga ahi eeysan aqoon
dheeraad ah u laheyn qiimaha deegaanku u leeyahay soomaliya. iyadoo soomaaliduna
eey 70% yihiin reer guuraa. wexeey ka dhawaajisay in 300 ilaa iyo 500 markab oo
waddamo ajnabi ah laga leeyahay oo imminka dhex sabeynaya xeebaha soomaaliya ee
beylaha ah. arday ayaa markaas weydiiyey in arrintan hadii loo gudbiyo Qaramada
Midoobay eey wax ka qabanayaan iyo inkale...? Fadumo oo wajigeeda caro ka
muuqato ayaa la soo booday " ma jecli inaan dhalinyarada niyad jabiyo, ha
yeeshee waxaan aaminsanahay in Qaramada Midoobe eey tahay hey'adda ugu talada
iyo tayada xun ee dunida " !
Aids-ka
Fadumo wexeey sheegtay in soomaaliya uu ka
jirto cudurka halista ah ee Aids-ka loo yaqaan. wexeey sheegtay inaaneey cidi
baarin mooyee eey soomaliya ka jiraan tiro mug ah oo cudurkaas la iladaran.
Fadumo wexeey taa sabab uga dhigtay iska hor
imaadka ka jira heerarka ilbaxnimada soomaaliya. " gabar reer miyi ah ayaa
lagu yiri: orod makhaayada ka fur meel magaala ah oo niman reer magaal ah oo
qaad cunayaal ahi joogaan, markaas beey nimankani gabadhan sideey doonaan
maskaxdeeda ugu ciyaaraan " ayeey ku nuunuuxsatay Mrs Jibril.
Sideen wax uga qabanaa arrimahaas?
Fadumo wexeey sheegtay ineey jeclaan lahayd in
waqtiga xagaaga (Summer)ka eey ardayda soomaaliyeed qaban qaabiyaan bannaan bax
ballaaran oo eey inta basas ka qaataan Minnesota ku tagaan Washington D.C. si
eey ugu hor mudaaharaadaan safaaradaha Sacuudiga iyo Imaaraadka oo ah labada
waddan ee ugu badan ee loo iib geeyo dhuxusha. " waddamadu ma jecla in
warbaahinta laga soo daayo dad ku mudaaharaadaya" taas ayaa laga yaabaa
ineey arrintan wax kaga qabtaan beey tiri Fadumo.
wexeey sheegtay in Sucuudigu ku kharash gareeyo
$7000 hal geed sidii ugu kobci lahaa saxaraha Sucuudiga, kuweenana eey gubaan!
arday kale ayaa weydiiyey. inta aan dowladahan
dacweynayno maan wax ka qabano dadka u iib geeya dhuxusha ? Fadumo wexeey
sheegtay ineey adag tahay in nin soomaali ah oo koox mooryaan ah heysta oo
ganacsi u kala socdo lala hadlo, naftaaduna khatar ku gali karto. "dhoofinta
dhuxushu waa sharci darro caalami ah, hadii aad moodaan ineey sharci tahay"
beey tiri.
" waa in deegaankii la soo nooleeyaa si
nabad looga helo somaaliya" ayeey ku cabaaday Fadumo Jibril oo ku dhiiri
galisay ardaydu ineey la xiriiraan Xildhibaanada ku jira barlamaanka mareykanka
ee laga soo doorto degmooyinkooda " anigoo miyiga soomaaliya jooga ayaan
Senotor-keyga warqad u soo diraa, wuuna ii soo jawaabaa" beey tiri.
Fadumo wexeey ka dhawaajisay in waalidiin badan
oo soomaliyeed eey qeyb ka yihiin dhibka somaaliya, dhalinyaradana eey raad ku
sameeyaan " ku khilaafa wixii khaldan waalidkiin" ayeey tiri, wexeeyna
raacisay " waalidiintu wexeey qeyb ka yihiin dhibka soomaaliya ka jira,
maxaa yeelay qaaraan hub lagu iibiyo ayeey soo ururiyaane"
wexeey kaloo carabka ku dhufatay in "
dagaal dhanka biyaha ahi" uu ka dhexeeyo waddanka Itoobiya & masar oo
" qeyb ka ah xasilooni la'aanta siyaasadeed ee Soomaaliya"
Shirka Eldoret iyo aragtida Fadumo Jibril
Fadumo wexeey kamid tahay dumarka dhifka ah ee
shirka ilaa iyo mar dhow joogay. " cid i marti qaaday iyo cid la ii marti
qaaday ma ogi " ayeey ku billowday. shirkuna waa mid eey soo injineeriyeen
ajaanib aan ogeyn dhibka hoose ee soomaalida.
" rajo aan 20% ka badneyn baan ka leeyahay
shirka" ayey tiri wexeeyna raacisay " dumarku wexeey soo jeediyeen in
la xirxiro ama magangaliyo siyaasadeed la siiyo 22-ka hogaamiye kooxeed ee
meesha isugu yimid, waana nalaku qoslay" fadumo wexeey taageertay fikrad ee
soomaalidi badani aaminsan yihiin oo ah ineeysan Itoobiya kaliya qaska wadin'e
" Carabtuna qeyb libaax leh ku leeyhiin qaska "
" halka sabab ee laga yaabo inaan nabad ku
helno waa cabsida Mareykanka iyo Yurubiyaanku ka qabaan in Soomaaliya argagixiso
eey hooy u tahay, markaas eey muquuniyaan dowlad eey iyagu soo dhoodhoobeen
" ayeey farta ku godday.
Su'aalo iyo Jawaabo.
Dabcan su'aalugu aad ayeey u badnaayeen, dhowr
aan muhiim u arko ayaan ka soo qaadanayaa.
Su'aal: kawaran waxbarashada, guud ahaan
soomaaliya?
Jawaab: runtii waxbarashadu wax weyn beey isa
soo tartay. gaar ahan wixii heer jaamacadeed ka hooseeya. waxaa jira dhowr
jaamacadood imminka. ha ii qaadanina Qabyaaladiiste, laakiin anigu jaamacad
Boorame ayaan u arkaa ineey tahay jaamacadda kaliya ee dhabta ah !
kuwa kalena weey gaari doonaan heerkaas.
Somaliland meelo badan ayeey kaga hormarsan tahay soomaalida kale. Tusaale ahaan
Isbitaalka Adna Hospital oo aan gudigiisa fulinta ku jiro waa isbitaal
eey taageeraan soomaali oo dhan, isla markaana lacag uruurinta soomaalida
dibadaha ee ugu weyn loo uruuriyo. horumarkiisana waa mid cajaa'ib ah. xitaa
dhanka xoriyadda, Boosaaso oo ah meesha aan ka imid, kuma sheegi karo wax walba,
laakiin marka aan Hargeysa joogo wax walba ayaan oran karaa. koonfurtu waddo
dheer baa sugeysee ha soo gudbeen.
Su'aal: maxaa kuugu dhiiri galiyey adiga &
Ashley-ba inaad beni'aadanimada ka shaqeeysaan, iyadoo khatar badani jirto, oo
xitaa Istarliin oo aheyd gabar samafale ah la dilay dhawaan?
Jawaab: (Ashley) beni'aadanimo iyo naxariis
ayaan nagu dhiiri galisa. qof waa inuu naftiisa huraa, si dadku u
manaafacaadsadaan.
W.Diyaariyey:
C/raxman Ceynte
Carlson school of Managment
University of Minnesota
ceyntejournalist@attbi.com
<><><>
TAXANIHII
SHIRKII ELDORET
| 
