|
Madaxweyne Soomaaliyeed baanu kaa filaynee
maxaad ka macaashaysaa maydka reer Sool
 Cabdulwaaxid Khaliif
cabdulwaxid@hotmail.com
Ilaah baa mahadleh. Nabadgelyo iyo naxariis
Nabi Muxamed korkiisa ha ahaato.
Waxaa la yiraahdaa meeshaan
cir (roob) ka sugaynay baa ceeryaamo ka timid. Xaddiis baa ahaa: camal fala,
qof kasta waxaa loo sahlin wixii loo abuuray. Carabtu waxay dhahdaa “man
caasha calaa shey’in maata calayhi”. Sidoo kale waatii Barkhad Cas (Allaha u
naxariisto) lahaa: waxaad walafto oon wad kaa helin ka waantoobay waa war
loo noqon. Ama sida Soomaalidu u tiraahdo waxaad barato waa baaskaa.
Maantadan oo Laascaano nin
lagu dilay waxay ku aaddantahay sanad-guuradii kasoo wareegtay dagaalkii
Dhuudo ee C/hi la galay ehelkiis waa sida ay Horseednet werisay. Qur’aankaa
sheega in dadka munaafiqiintaa sanadkii mar ama labo jeer la fidneeyo.
Oday Soomaaliyeed oo geed
rag kale kula sheekaysanaya ayaa waxaa far iyo suul isku soo qaaday wiil yar
oo uu dhalay nin oday ah oo isna meesha fadhiyey. Odaygii wuxuu yiri: war
ninkii wiilkaas dhaloow ka hortag. Ninkii wiilka dhalay waa is-dhejiyey.
Wiilkii inta raggii soo dhex istaagay buu yiri: aabbe hooyo waxay kuleedahay
kaalay oo ciirta noo bixi. Oday inta is haaraamay buu yiri: uf maxaan lahaa.
Runtii ninkii reerkiisa wax u aqoola ceeb maahan laakiin dhaqanka Soomaalida,
arrimaha noocaasa waxaa lahaa hooyada. Markii hogaamiyaha Puntland la
doortay waxaan runtii u naxay reer tolkeey. Fikradayda waan ka hordhiibtay
dadka ka soo jeeda Puntland ee London jooga. Waxaa ii sawirnaa waxaas uu
sameeyey.
Horta ma aamminsani inuu
jiro ruux u caawiyey kornayl C/hi sidaan u caawiyey! Dad badan waxay
mooddayaan khiyaali. Bal daalaco sidaan u caawiyey.
1. Horta waxaan siiyey
xasanaad badan waaba haddiiba wax ajar ah la ii qoray kaddib markaan
halkaas la soo taaganahay eedayntiis iyo wax-ka-sheegiis. Taloow
Soomaalidu ma ila qaysanaysaa dhibkaas? Waa adoo “standing order” ama
dheh “direct debit” qof u qoray oo khasnadaada lacag iska socota lagala
baxo waqti xaddidan oo kasta, dheh asbuuc ama bil kasta.
2. Runtaan warqaddaha
ugu sheegi jiray in qaabkaas uu ku socdo aan madaxweyne lagu helin ee uu
kaliya dadka ehelkiis ah dhib usoo jiidayo. Ma noqon qolyaha been la
ag-fadhiya ee wax kasta oo uu sheego dhaha xaq baad ku taagantahay ama
xaqaad la jirtaa.
Haddii qoraa ama wariye
damco inuu wax ka qoro wixii uu Puntland u qabtay waxaan filayaa inay isagu
soo ururayso dhib iyo dekeno kaliya.
1. Markii seddexdii
sano u dhamaatayba wuxuu diiday inuu xukunka ka dego. Waa la ogaa in
Boosaaso khasab looga soo saaray oo halkaas waxaa ku dhintay dad badan.
2. Wuxuu diiday inuu
odayaashii u soo qoor dhiibto
3. Markii odayaashii
isaga markii hore doortay ay dhaheen waxaannu dooranay nin kale, ayuu
wuxuu meel uga dhacay “jiwaarkii”/magan-gelintii Islaanka Garoowe,
wuxuuna weerar ku qaaday guri uu degenaa Jaamac Cali Jaamac, halkaas oo
dad badan ku dhinteen.
4. Markii uu Boosaaso
qabsanayey wuxuu jidka kusii dilay dad badan oo aan dagaalka ku jirin,
wuxuuna xabsiga u sii taxaabay dad aan dambi lahayn oo qaarkood
macalimiin dugsi ahaa.
5. Waxaa ilaaladiisu si
bareer ah ugu dileen magaalada Garoowe nin afka loogu dhacay oo ka mid
ahaa waxgaradkooda ahaana nin sarkaal ah oo ganacsi usii dheeraa.
6. Wuxuu galay
dagaalkii uu la galay ehelkiis oo uu horboodayey Cadde Muuse. Waxaa
labada dhinacba ka dhintay dad boqolaal ku dhow.
7. Waxaa kaloo
sababtiis ku dhintay Suldaankii qoladiisa, Hurre iyagoo dhuhur cad,
carruurtii iyo dumarka hortooda ku dilay.
8. Isagoo dadka
Puntland dullaystay oo ka dhigay waxaan damiir lahayn kaddib markii labo
nin oo Carab ahaa oo halkaas degenaa muddo dhan oo sii horraysay uu
Zenawi u taxaabay. Nasiib wanaag Zenawi waa iska soo ceshay.
9. Dhaqaalihii Puntland
oo gaaraya maalaayiin Doolar wuxuu u qaybshay qolyaha ganacsaarka la leh
isagoo filayey inuu mar noqon doono madaxweyne Soomaaliyeed.
Intaasoo jirta ayaa ilaa
hadda la garan la’yahay meel loo raaco. Shalay waxuu lahaa waxaan noqon
qofka ugu dambeeya ee shirka haddana wuxuu leeyahay waan tagayaa.
Soomaalidu runta ma jecla
waxaan reer Sool weydiin ma garanaysaan cid kale oo C/hi dhib u geystay oo
aan ahayn cidduu ka soo jeedo? Soomaaliya Soomaali baa leh waliba waqtigan
xaadirkaa uma baahnin dagaal iyo dhib. Ani iyo C/hi midna ma jecla in
Gaalkacyo oo ay wada degaan dad kala qolaa in dhib ka dhacdo sidee buu isagu
u rabaa in Laascaano lagu dagaalo? Waa caqligee kan dhahaya C/Risaaq
Afguduud baa Fu’aadka wasiir u ah Somaliland ka hor istaagaya Laascaano?
Shakki ma leh in reer Sool qaarba gobol taageero, si kastaba ha ahaatee
loomana baahna dagaal. Haddii reer Sool rabaan in sidda qolyaha Waqooyi Bari
ay is buux dhimaan oo si fudayd ah boqolaal wiil uga dhimato iyagay u taal
laakiin C/hi oo Kenya kusoo fashilmay oo boorka lagu reebay hadduu rabo inuu
meeshaas colaad ka abuuro si uu u helo marmarsiinyo uu uga baaqdo shirka
Kenya haddee ha yeelo. Miyeydaan u jeedin sida Muuse Suudi iyo C/Qaasim u
heshiiyeen? Hadda Muuse Suudi wuxuu sulux ugu socdaa Jowhar halka C/hi uu
guluf uusan itaalkeed lahayn ugula socdo Hargeysa. Habar Gidir iyo Digil iyo
Mirifle inteedoo badnayd heshiiye marka maxaa saacadan dagaal nagu wata?
Fariin ku socota waxgaradka
“Puntland”
Horta yoolkeenu ma in C/hi
madaxweyne noqdaa mise in Soomaalidu heshiiso oo Soomaaliya dowlad yeelato?
Maaddaama aan cadkeena cid kale qaadanayn, dan kama lihin haddii dadka
shirka 9-ka Janaayo lagu casuumay noqdaan 42 ama afar boqol. Soo tii shirka
loo dad badsan jiray. Ogaada 42 qof ma ahan kuwa jago loo qaybinayo. Tusaale
intii C/hi kaliya noo tagi lahaa hadday noo tagto seddex ama afar maxaa naga
dhacaya?! Mise waa sidii ninkii lagu dacaayadayn jiray isagoo seddex
xiddigle ah baa la dalacsiiyey oo gaashaan la siiyey. Kaddibna inta nin kale
u tagay yiri haddaan seddex xiddigood haystay oo mid kaliya (gaashaan) la ii
siiyey imisaa mushaar iga go’aysa! Bal fiiriya sida C/hi u khiyaamay ergadii
namatalaysay. Wuxuu yiri anigu ma bixi karee ordoo soo heshiisiiya dadka is
haya (Wersangeligii gadooday). Golihii baarlamaanka ee Puntland waxaa lagu
yiri ma jiro qof safar geli kara. Waa madax-furasho dadban. Marka wuxu rabaa
in dad ergo sheeganaya oo Puntland ka socda aysan Kenya uga dambayn. Sidoo
kale wuxuu na barayaa haddii qof Puntland ka soo jeeda lagu casuumo shirka
9-ka bisha, in Puntland ay wax luminayso.
Laakiin waxaan u sheegayaa
C/hi, tag ama ha tagin, annaga waxaa namatala ciddii meesha ku harta. Kenyey
buuxaan dad wada aqoonyahan ah oo Puntland u dhalatay.
Kiplagat iyo guddiga IGAD-ba
ha ogaadeen haddaan reer Puntland nahay waxaan wax la qabnaa Soomaali weyn.
Marka laga reebo xaaladdan uu C/hi abuurayo ee ah in la isugu dhaco
Somaliland iyo Puntland, dhulkaan ka nimid waa degenyahay mana jirto
qab-qable aan is-hayno. Maaddaama aysan jirin cid aan is-hayno kaliya waxaan
rabnaa in dagaal-oogayaasha kale ee is-haya la heshiisiiyo sidoo kale aan ka
hadalno arrimaha la xiriira dastuurka, xabad-joojinta iyo wax-wada-qabsi.
Marka hadday C/Risaaq Xaaji Xuseen iyo Cali Khaliif kaliya ku soo haraan waa
na matali karaan laakiin waxaan aamminsanahay inay Nairobi joogaan dad kale
oo Puntland ka socda.
Bal ii sheega caqliga uu
C/hi u rabo inuu shirka dhex-fadhiyo C/Casiikii uu Zenawi soo diray uuna u
diidan yahay inaan C/Risaaq Xaaji Xuseen iyo Cali Khaliif Galayr aysan
meesha soo xaadirin? Teeda kale haddaadanba Cali Khalfii wax u ogolayn
maxaad iskaga dhigaysaa, nin reer Sool wax u taraya? Reer Sool ma ahan
anagoo kale ee waa dad aamminsan in qof kasta oo reer Sool ah uu Sool tagi
karo halka aysan Xasan Abshir iyo Jaamac Cali Jaamac Waqooyi Bari tegin
karin.
Marka reer Puntland diyaar
ma u yihiin inay maqlaan dadka caqliga u saaxiibkaa? Jawaab baan ka sugayaa.
Marka inta C/hi Garoowe ku noqdo ha dhisto meelihii uu dadka guryahooda ka
dumiyey iyadoo Ramadaan lagu jiro.
Waxaan ku talin lahaa sidii
Georgia ay iskaga cayrsheen madaxweynahoodii, annagu aan iska cayrino
ninkaan ilayn meelna nooma wadee. Maxkamaddii London in horay loo wado waxaa
hor taagnaa shirka Kenya marka hadduu shirka ka baxo waxaa la helayaa fursad
loogu yeero in uu iska soo xaadiriyo London.
WQ. cabdulwaaxid Khaliif | cabdulwaxid@hotmail.com
AFEEF: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku
saxiixan
Faafin: SomaliTalk.com | Dec 31,
2003
»C/waaxid
oo Dafiray Beel Degta Puntland
[DhegoCade]
QORAALADII HORE EE CABDULWAAXID
Wada-shaqayntu
Waa Furaha Guusha.. GUJI
| 
