Marka haddii qoraalka dhanee uu qoraageenna Ibraahim gabayga soomaalida ku daraaseeyey ruux Hawiye ama Skiikhaal ah magaciis laga waayey ma yaab baa?

Waxaa dhici karta inay Habrjeclo ugu cadhoodaan inuu Salaan Carrabey illaawey! Xagguu ka illaawey ujeeddaduu wax qorayba sow qabyaalad dhar loo geliyey uun maaha?

Wasiirka wasiirrada haddii Ibraahim loo magacaabo waxaa caddaatay inuu Hawiye qadin lahaa. Haddana waxaa caddaatay dad Isaaqee aan jagooyinka u qalmin inuu wasaaradaha ka buuxin lahaa! Waar inanku caddaalad yadhaa!

Luuqda inuu Cabdillaahi Suldaan Timacadde ku fiicnaaday xagguu ka keenay? Codka heesaha waxaa ka dooday ummad jasuurada wax ka garanayey. Yaa ugu cod roon? Dumarka waxay culumadaasi codka u qireen Faadumo Khaliif (Magool). Markaannu jasuuradaas samaynay siduu Rabbi nagu ogaa qabiil ka aannu duulimayn sida Ibraahim.

Ragga heesa waxaannu siinnay Maxamed Saleemaan (Tubeec). Rabbi baa nagu og inaannaan cidduu yahay ku jeclaanee codkuu Alle siiyey uun buu ku qaaday.

Isla goobtaas waxaa lagu jasuureeyey luuqda gabaygee aan iyadu muusiko lahayn. Waxaa kow noqday Cali Cilmi (Afyare). Rabbi baa nagu og inaannaan qoladuu yahay u eegine waxaannu dhegaysanney 23 gabayee uu luuqo kala geddisan ku qaaday. Mid walba waxaa lala ashqaraaray jebintiisa hadalka iyo sharqantiisa codka hibada loo siiyey.

Mudaneyaal iyo Murwooyin ama jaalleyaal Cabdillaahi Suldaan wuxuu kamid yahay dadka gabayga ku luuqiya, siduu Kulucba uga mid yahay dadka heesaha qaada.

Gabayga wuxuu Timadde ku qaadaa hal luuq uun. Waa luuqda dhaantada oon car iyo ciiro isku rogin. Cod ahaan wuxuu u eg yahay hal geeloo ololaysa ee qof umuu ega. Manuu ku wanaagsana jejebinta hadalka. Muu soo geli karo tartan cod iyo mid luuqeed toonna ee qabyaalad uun buu Ibraahim ka kululaaday!

Intaas waa qofkee ka igu inkirayaa? Qof waxaan laga hadlayo iyo dadka laga hadlayo yaqaani erey kamuu soo celin karaayo. Fallaakiin inan qabyaalad la seexan waayey yeelkiis!

Ka warran haddaan inta qabiil u qiiroodo aan Axmed Cali Cigaal, Singub iyo Maryan Mursal Ciise uun dhuunta idinka gelyo oon ka boodo Magool iyo Tubeec? Sow caaq ma noqonayo?

Bal dib caqligaaga ugu laaboo luuqdii Sayid Maxamedee caanka ahayd iyo luuqdii Khaliif shiikh Maxamuudee dhiigga kicisay ma dhaantaa laga qishay mise tulud ololaysay u egaayeen?

Hibada Rabbi waxaa wanaagsan in la tixgeliyoo lagana doodo uun Sool iyo Sanaag inay Puntland la dan yihiin iyo inay Habarmagaadle marti u yihiin.

Kartida codka iyo midda allifaadda maxaa qabiil iyo cadho geliyey? Ma Rabbi baa qabyaalad yaqaan oo qofkuu siinayo qabiilkiisa ugu eexda? Haddii qabiil aan kaaga ahayn ay ku jiraan dhawr ruuxee kolkay gabay ku luuqiyaan la suuxayo ma luuqdoo dhan baa lagu xanaaqaa? Laba ninee uu mid luuq macaan yahay midna aannu cod wanaagsan lahayn hadday gabay isugu jawaabaan ma midka sawdka macaan uun baa la nebcaan? Mise cajaladdaa si kala maroorsanee isdabamarsan gabaygiisa loogu duubin si ay tayadiisu u yadhaato oy u sinmaan? Waar dadku cuqdad iyo xamaasad badanaa! Oo gobannimo yadhaa?

Adduunkoo dhan baa maansada lugu luuqiyaa. Luuqdu iyo durbaanku waa waxyaabo fiicanoo maansadu ku hagaagto. Adduunkaan heesaha, muusiga iyo luuquhu waa arrimo la wada yaqaanee caalami ah.

Hadduu tubeec Rabbi cod siiyey ma waxaan ugu cadhoon karaa sidee nin Daarooda loo waayey? Haddana ma codka iyo luuqdaan ku xanaaqin oo cay afka furanayaa anoo xumadaysan? Xaashaa lillaahi!

In luuqaha gabayga la caayo iyo in dalka Soomaaliya la kala jaro midna Hawiye iyo Darood yeeli mayaanee yaan codka iyo maansada cuqdad laga qaadinoo ficilo inala fogaan.

Xamaasad weyn ayuu Ibraahim ka muujiyey inay Isaaq ku liitaan luuqinta maansada. Laakiin luuqdu waa wax caalami ahee qofkuu Rabbi u hibiiyaa uu bogaadin iyo citiraaf ku helee maaha wax qabyaalad lagu cebcaado!

Waxaa Ibraahim u wanaagsan inuu qofkii sida Magool, Tubeec iyo Afyare cod loo qidhay ku raaxaysto ee aanu ugu cadhoon inaanay Habarmagaadle ahayn!

Gabaygii badnaa ee uu Maxamed Cumar Dage lahaa

Haddii Isaaq makii danbe laga adkaaday sow iyaguba awal geel badan Ogaadeen kamay dhacin intay Ingiriis qoryo iyo rasaas ka soo shaxaadeen? Taariikhdu way caddahayee Ibraahim uun baa habeen iyo dhadhaadh fadhiisan kari la’!

Laakiin hal been buu ka sheegay. Waa markuu ka dooday inay jiraan dad maansada curinteeda ku dhaqsada oo uu deedna Hadraawi aarintaa ku hafray.

Waa iska qabyaalad aan geed loogu gabban. Halkii tixee yra roon wuxuu Hadraawi diyaadhiyaa ugu yaraan shan bilood. Isaga Hadraawi ah qudhiisa uun baa iiga maraga taas.

Habeenkii wuxuu allifi karaa 3 ama 4 tuduc. Bishii waa 90 ama 120 tuduc. Waa inuu markaa bil nasto. Lakiin Hadraawi waa madaale oo habeen kasta wuxuu qoraa 3 ama 4 tuduc.

Haddaba dee waxaa jira dad 5 daqiiqo uun ku samayn kara shaqaduu Hadraawi shanta bilood la rafto. Maxamed Gacal Xaayow iyo Cabdillaahi (Singub) weligii miyaannu Ibraahim la kulmin mise qabyaalad engagan uun buu Hadraawi u xambaarsan yahay?!

Waxaa hadalka Ibraahim ku badnaa waxyaalo aan dood astaahilin. ”Maansada qaabkeeda ha la dooriyo” markuu leeyahay miyaanu ogayn inay miisaanna afafka Yurubee dhan lagu maansoodaa salka ku hayaan Giriiggii 3000 ee sannadood ka hor maansadoodii iyo heesaha kaniisadaha.

Hadduu hayo qaab cusub tusaale ayuu dhiiban lahaa ee kumuu laalaabteen inuu Hadraawi wax ku tiriyo miisaannadii hore u jirey. Waa kuma ninka miisaan cusub maansada soomaalida ka ikhtiraacay? Mise hadal aan sal yeelan karayn iyo qabyaalad uun baynu ku daalnaa? Maansooyinkii hore iyo luuqdyoo dhan ma nimaan luuqin karin dartiis baynu u caynaa. Taa oo ay qabyaaladi inoo dirayso ee aannay cilmi iyo feker ina farayn.

Hadraawi iyo Qays inaanay maansadooda ku luuqin karayn miyaa luuqihii aynu jasuurayney uga tagnaa? Rabbi ha loo baryo inuu nimankaas sidii Afyare codka iyo luuqda u furo si uu Ibraahim uga dawoobo dhibaatada haystoo uu la jiifsan kari waayey! Kolley waa la og yahay meeshuu ka gubanayo laakiin aqoontaa ka wanaagsan ciilka!

Dhammaan waxyaalahuu Sayid Maxamed ku dhalliilay waxba kamay jiraan. Waxay caddayn u tahay uun inaanu Ibraahim maansada wax ka garanayn.

Afka carabigu soomaali kasta ayuu maansadiisa ka buuxaa. Ereyada afka carbeed ka soo jeedaa kol uun bay afkeenna soo gaadheen. Haddaba in uu Sayidku ereyo carabi ah afkeenna ku soo daray maxaa diidaya?! Waxyaabo maalaayacni ahee badan baan iska dhaafay. Meelo uu run sheegayna way iska jiraan.

Eedaha ah anuu Sayidku erey gabay labo jeer ku soo laabtay waxaa ka xun inuu Hadraawi maanso ku yidhi:

• “Markay dani meeday tidhi

• Maxaan talo meel ka deyey

• Markay dani ma aha tidhi

• Ku laabtay halkaan ka deyey

• Markay dani maaha tidhi

• Weydiiyey qof meel ka deyey

• Markay dani maaha tidhi

• Maxay doqonniino tidhi…”

Imisa jeer buu ”deyey”, ”tidhi“, “markay” iyo ”dani” ku laalaabtay Hadraawi. Sayidkii lama hubo gabayada ina soo gaadhey inay siduu u yidhi yihiin, waana la hubaa inaanay ahayn, barkee gacmo badan ayey soo mareen. Laakiin Hadraawiga uu Ibraahim ”xariif” ku sheegay ereyadaasuu meel kasta ka sheegaa!

”Afartaas” in lagu kala xiro doodaha ay maanso ka kooban tahay waa arrin aad u wanaagsanee lagu faani karo. Siduu Ibraahim uga doodayna waa uun iska maagmaag. Inkastoo aanan hubin waxaa laga yaabaa inaanay Hadraawi iyo dad kaloo uu Ibraahim u tacasubaa maansada ”Afartaas” ku hoorin, deedna uu Ibraahim naxaaqey. Bal maansada Hadraawi ha la baadho inuu ”Afartaa” yidhi! Haddaannu odhan halkaa uun buu Ibraahim u tacasubay.

Waxaan hadalka uga baxayaa gabay uu tiriyey Cabdillaahi Yuusuf Suusle. Maaha Cadillaahiga Majeerteenee Puntland hoggaamiyee waa inan reer Caynabo ahee aad u sawd iyo gabay wanaagsan. Qudhiisu waa Kablalaxa Daarood. Kolkuu cabbaar wadaba wuxuu gabayga ugu nasanayaa ”Afartaas”. Waa in gabay si xasilloon loo dhegaystaa.