Jamhuuriyaddii soomaliyeed sagaalkeedii sanadood ee ugu horeeysay maamulkii rayidka ahaa waxaa astaan uu ahaa maamul-xumo, Cadaalad daro,eex,Musuqmaasuq iyo doorashooyin la baabi,iyey, Waxaana laga dhaxlay xukunkii macagaga ahaa ee malitari ee ka talinayey dalkii 21ka sanadood una hogaaminayay alla ha uu naxariisteee siyaad bare, Waxuuna taliskaasi gaar ahaan geyeysiiyey umadda reer somaliland xasuuq issir raac ah(ethnic-cleansing): Bur-burin hantidii umadda, Kufsi iyo xadhig iyo argagax. Waxuuna u kale qaxiyey afarta beyna-jaho ee caalamka.Waxuuna baabi,iyey magaalooyinkii waaweynaa iyo tuulooyinba, Waxuuna ku milmay hantidii umaddu lahayd mood iyo noolba miyi iyo magaalaba, Waxaa iyana mustaqbalkoodii qabri madoow lugu riday facyaal idil oo soo kacayey.Umada reer somaliland waxaay ka dhiidhisay afadaas ku habsatay waxaana ka dhashay halgankii xaqa ahaa ee SNM,1981kii, Halgankaas waxaa ku baxay nafo badan oo khaali ah, Waxuuna ka tagay naafo iyo dhaawac aan la koobi karin rajo iyo agoonba.

 

Aqristoow waxaa mahad ilaah ah in umadaan oo SNM hogaaminayso ku guuleysatay in ay dalkii(somaliland)Gacanta ku dhigto isla markiibane nabadeyso beelihii la kale irdheeyey, Iyagoo isku duubanna la soo noqdeen qaranimadoodii aynna ku dhisteen burco 18 may,1991kii dowladii 2aad ee hamhuuriyadda somaliland, Waxaa iyana halkaasi lugu sharciyeeyey luguna aqoonsaday ururkii xoriyadda dhaliyey ee SNM iyo dooorka iyo xaquuqda uu ku leeyahay jamhuuriyadda somaliland.

Waxaay somaliland iminka xor ahayd 13 sanadood waxaanna soo maray laba maamul oo ay kale hogaaminayeen alla ha uu wada naxariistee Cabdiraxmaan tuur iyo iyo  ibraahim cigaal Waxaa labada maamulba ka dilaacay dagaalo sokeeye oo hakiyey geedi.socodkii qaranimadda,Dhaawac badane uu geystay midnimadii iyo hurumarkii umadda, Hase ahaatee waxaa lagaga soo kabtay dedaalkii nabad raadinta bulsho-weynta somaliland iyo xubnaha ururka SNM oo dadaal muujiyey

 

Waxaa dalka ka abuurmay intii ka danbeysay shirweynahii boorama ee 1993 nidaam uu san-saan eg

 kii siyaad bare oo isku cunaduubay hay,adihii dastuuriga ahaa ee qaranka ee sharci dajinta, Garsoorka iyo maamulka, Waxaa si gabasho lahayn looga tilaabsaday Axdi-qarameedkii, Waxaana layska indha tiray dastuurka iyo sharuucda kale ee dalka, Waxaan jirin aragti siyasadeed oo qeexan,Mid gudeed iyo dibadeed toona, Waxaa laga soo qaaday sadonkii sanadood ee ugu danbeysay ee tariikhdii khalafsanayd ee la soo maray waxaan dhicin, Sidii wax laga soo toosay hurdo, oo anay dhicin waxii soo maray dadkaan ee uu ka midka ahaa halgankii hubeysnaa ee SNM, Taasina waxaa laga dhaxlay siyaasad dhalanteed ah oo aan salka ku hayn xaqiiqadda taal somaliland iyo daruufaha ku xeeran. Waxaayna keentay gebi-dhaclayn naanays ku noqota dadka iyo dalka somaliland beelihii kale irdheysa,Diris wanaaga dhawacda, Aqoonsigii loo hanqal-tagayeyna fogeysa.

 

Aqristoow waxaa la cabudhiyey dimoqraadiyadii umadanni uu soo halgantay ee SNM ku soo ababisay dadkeeda, Waxaa dib loo soo nooleyey siyaasadii ku dhisnayd qaybi oo xukun, Iyadoo laga takoorayo golayaasha xubnihii xaqa uu lahaa hadii loo aaneeyo in ay mucaarad yahiin, Waxaay taasi wiiqday midnimaddi beelaha reer somaliland, Calool xumana waxaay ku beertay madax dhaqameedyadii Dadka badankooda kalsoonidii dadweynahana way dhawacday. Waxaay umadani ku xad gudubtay xaquuqal insaankii xoriyatul-qowlkii iyo xaquuqdii kale eee muwaadinka. Waxaa lagu kacay iska xir-xir (arbitrary arrset), Iyadoo loo adeegsanayo hay,adahii cadaadiska sidda NSS-Tii la xaraantinimeeyey, Loona cuskanayo xeerka sharci daradda ee deg-dega (emergency law) ee gudiga nabad galyadda. Waxaayba arintu mareysaa ururkii dalkaan xoreeyey ee SNM, Ma Shiri karo.

 

Aqristoow haatan iyo intii xukumadii cigaal jirtay siyaasada arimaha dibadu waa mid aanba jirinba iyo mar ay jaho wareersanayd, Waxaa intaas dheer dadaal la,aan iyo aqoon la,aan ka muuqanaysay hergilinta siyaasada dibadda ee somaliland waxaa cawda loo gooyey jaaliyadihii somaliland ee dibadaha, Waxaana si ula kac ah looga faaiideysan waayey xafiisyadii SNM ee dibadaha oo badankoodii isu badalay ergooyin (missions) somaliland ee dalalka ay joogeen, Siyaasadaas oo mudadii halganka lugu jiray abuuray xiriiro badan kasbadayna kalsoonidii dowladahii ay la shaqeynayeen, Waxaayna taasi keentay isku xirnaantii siyaasada dibadda iyo joogteyn la,aantedaba (continuity & consistency of foreign policy) sidaa darteed waxaay xukumadda garan weysay mudo dheer meel ay ula dhaqaaqdo siyaasadii dibadda iyo meel ay kaga bilowdo xiriirkii diblomaasiyadeedba la yaabna ma laha in aan ilaa maanta la hayn aqoonsi,Gargaar dhaqaale iyo cid beesha caalamka ah oo la saaxib ah dalkaan yar.  Dowladda somaliland waxaay aad isugu mashquulisay arinta midnimadda soomaliyeed halkii ay dagaal uu gali lahayd hurumarinta danaha somaliland ee aqoonsigu kow ka yahay waxaana iminka xukumadda riyaale xadhko lagaga hayaa ka qeyb galka shirka kenya ee loogu ololaynayo midnimadda somaliyeed, Hayadaha caalimiga ah(UN Agencies and NGO,s) iyagana lagama faaiideysan, Halkii danta guud loogu adeegsan lahaa waxaa xubnaha xukumadani door bideen in ay fushadaan dano soke oo gaar ahaaneed. Waxaa kale oo dowladu abuurtay kooxa daneed oo ku qadhaabta somafalka, Arimahaaas iyo hab-dhaqanadda foosha xun ee dowladu waxaay lumisay haybadii somaliland ku lahayd beesha caalamka ee mucaawinooyinka bixisa. Waxaase ka sii daran taas in aanu dowladu weli fahmin in ay hay,adaha caalamiga ah yahiin danjirayaasha dalalkooda ayna waajib tahay in si mas,uulnimo ah iyo qadrin leh loola dhaqmo loogalana xisaabtammo barnaamijyadooda iyo wax qabadkoodaba..

 

Xukumadanni jaangooyo iyo siyaasad dhaqaale oo aanay lahayn ka sokoow waxaay xalaalaysatay ku takri falka hantidda yar ee umadan, Waxaayna jideysatay in aan cid xil uu haysa la xisaabin, Waxaa iyana la curyaamiyey hay,adahii ku shaqadda lahaa dhaqaalaha sida hantidhowrka iyo xisaabiyaha guud, Baankiina waxaa loo isticmaalay sidda qasnad gaar ah oo qof leeyahay. Waxaay taasi umadani uu horseeday sicir barar,Maciishada oo adkaata,Shaqo la,aan,Musuqmaasuq aan xad lahayn,Dhaqan xummo iyo dhaqaalaha oo guud ahaaan burbura. Ma muuqato mustaqbalka dhow si fudud oo loogu kaban karayaa, Dowladuna maanka kuma hayso mana hayso barnaamij lagaga bixi karro.

Halkii wax soo saarka lagaga dhiirin lahaa dadka reer somaliland loona sameyn lahaa wixii dhiirin lahaa

Waxaaa dowladu uu hanqal tagtaaa helidaa mucaawinoo aan barnaamij lahayn oo iska noqota wax jeebka lugu shubto. Ma jirto siyaasad ganacsi oo qeexan, Waxaanna isku dhex daadsan heerarka ganacsi min soo dejin/dhoofin, Ilaa tafaariiqda, Taaas oo jahowareerisay ganacsatadii iyo dadweynahii wax iibsanayayba. Tiaradda xukumadda xad dhaafka ah ee aan ku salaysneen qaab dhismeed cayiman, Waa mid hunug dhaqaale ku haya dalka abuurayna siyaasadda murugsan ee dowladda. Waxaaay somaliland ku faantaaa nabad galyadda maxayse tahay faankaa badan sidaan la socono bartamaha magaalada hargeyso waxaa lugu toogtay taliyahii ciidanka boliska qeybta taraafikadda. Taasi ayaa ka marqaati ah ina aanay haba yaraatee siyaasada somaliland ay qasan tahay,  Waxaayna ku guul dareysatay dowladda iney maamulka gaarsiiyaan gobolo iyo degmooyin badan, Waxaayba arinta mareysaa in gobolada bariga anay gacanta ugu jirin dowladda, Sida aan la socono goboladda bariga waxaay hoos tagaan degaanka buntaland iyadoo xagga siyaasada meel xun ay haatanba mareyso ayaan waxaan dhamaanteenba wada eegi doonaa meesha ay cagga dhigato siyaasad qalafsan ee reer somaliland, Aqriste maanta qoraalkii intaas ha inoo joogo waana inoo mar kale ee dhamaantiinba waxaann idin leeyahay nabadiino iyo noolikulante dhamaanteen..

 

     

   Qore Suxufiga caanka ah

   Cali diiriye nuur pilot

    London

liibaan33@hotmail.com