Waad Nabad
Addoon Hal(Cabdul Waaxid) waxa uu caddeeyay in uu af
Carabiga iyo af Ingriisga si fiican u yaqaan , cid kula murantaana aanay jirin,
mar uu jawaab ka bixinayay erayga Qaamuus ee uu hal qabsaday qoraaga Caynte.
Waxa se uu muujiyayay Addoon Hal in uu ka qaawan yahay af Somaliga markii uu ku
macneeyay Maandeeq neef geela.
Erayga Maandeeq waa eray af Somali ah oo ka kooban laba
eray MAAN iyo DEEQ, Maan waxa uu ka dhigan yahay , miyirka, maskaxda , fikirka
iyo niyadda. Deeq waxa uu ka dhigan yahay , filaanshaha iyo siinta.
Waxa ay Somalidu magaca Maandeeq u bixisaa , waxa ay
oogu jecl yihiin , ha ahaato, hal, gabadha ay ku curtaan, baabuurkooga,
dukaankooga, shaqadooda, beertooda, sacooga, ridooda iyo Gobanimadooda ama
Madax banaanidooda.
Sababta ay Somalidu ugu bixiyaan magacan, Maandeeq,
waxa ay ugu jecelyihiin ayaa ah iyaga oo ku jiray dhibaato ama rafaad ayaa
nasiib wanaag ay dhacdaa in mar ay ka baxaan rafaadkii ama dhibaatadii , kadib
marka ay dhalaan gabadh, dukaan furtaan, hal u dhasho ama beertuba u baxdo ayaa
ay markaa u bixiyaan shaygaa ama waxaa ay heleen ee dhibaatada iyo rafaadkii ka
saaray, MAANDEEQ.
Maandeeq makaa macnaheegu waxa weeyi way na deeqday ,
way na baahi tirtay, gumaysiguu baanu ka baxnay, gaajadii baanu ka baxnay,
rafaadkii baanu ka baxnay, lugayskii baanu ka raysanay , waanu madaxbanaanahay
iyo XOR baanu nahay,ee ma aha neef geela iyo dhultoona.
Markii aan anigu ku halqabasaday Maandeeq ma aan
raadinayn nin hashayda Maandeeq ii raaca iyo dhul aan u bixiyo Maandeeq.
Maandeeq anigu waxa aan ula jeeday ama ku maldahay xornimada iyo madaxbanaanida.
Waxa jirtay in aan idhi ama ku qoray qoraal hore ,"
Inta ay Maandeeq u dabran tahay saan madoobaha uga daray seetadii saan
caddaalaha waxba yaan loo dabaal degin". Taas oo aan ula jeeday gumaystihii
caddaa waxa badalay kalidii taliya saan maddow oo ka xun kii caddaa, ahna
madaxbaanidii ay wadamada Afrika ka heleen gumaystihii caddaa qiimo kuma
fadhido ee yaan loo dabaal dagin. Odhaahdaas oo uu Addoon Hal u macnaystay in
aan dhulkii Afrika ama Somalia kala magac dhigay Hal geela. Talabaad Somalidu
ma dabarto mana seetayso Hasha, waxa aan caddee lahaa in dabarku ka daran yahay
seetada.
Wadankasta oo addunkan jiraa waxa uu leeyahay shay ama
astaan u gaara oo qiimo wayn ugu fadhiya, sida wabiga, badda, roobka , dhirta
ama xoolaha , taas oo marka ay abwaanadoodu ka hadlyaan madaxbanaanidooda , ha
ahaato hees ama gabay ay ku hal qabsadaan astaantaas, sida ay Somalidu ugu hal
qabsato geela, roobka, meel barwaaqo ah iyo jacaylba marka ay gobanimadooda ka
hadlayaan.
Addon Hal, wadaaku waxa uu iloobay in Nabi Maxamad iyo
nabiyaddii kale ay ahaayeen xoola raacto, la mida geel jiraha uu Addoon Hal ka
dhigay in uu dadka kale ka liito, waxa kale oo uu baal maray in aabihii ama
awawyaashii ay lahaayeen ama dhaqan jireen. Waxa uu garan waayay in Somali
badan oo geel jire ahaan jirtay dhakhtaro yihiin maanta, iyo in aanu geel
jiruhu dooran inuu geela raaco ay se ku qasabtay dantu, badanaaba dhlinta geela
raacdaa ma ah kuwa geela leh , ee waxay ay u raacaan dadka leh geel , taas oo
laga yaabo in ninkii dhalinta ah walidkii dhintay ama ka tagay , naftuna ku
qasabtay in uu geel raaco.
Geelu waa hantida ugu qiimaha badan ee ay Somali lahaan
jirtay , imikana ay nolosha Somalidu badanaa ku xidhantahay xoolaha , sida
geela, looda iyo adhiga , lafdhabarna u dhaqaalaha Somalida , marka la dhoofiyo,
miyi iyo magaalaba.
Aniga shaqsi ahaan dhulka waxa igala qiima wayn
madaxbaanida, aan u madaxbanaan ahay ra'yigayga anoon cidna ama dawlad ka
baqayn, hadii uu Ilaahay iga abuuray dhulka meelwal oo joogana waa ii dhul ha
ahaato qurbe ama dalkaygiiba oo kolba meesha aan joogo unbaa la igu aasi marka
aan dhinto. Dhulka aan u dhashay haddii aanan madaxbanaani ama xornimo ku
haysan , ii ma ah meel Maankaykii Deeqday.
Kalidood taliyeyaasha adduunka ayaa marka ay laynayaan
dad xaqooda doonaya ayaa waxa ay sabab uga dhigaan dhulkeenii baa la goosanayaa
, qaranimaddii baa la baabi nayaa , si ay daka u layaan, dadka ama nolosha
dadka waxa ka la wayn dhulka.
Nabadeey
mahamud samatar
samatarapt@yahoo.com
