Maxaad Ku Garan Kartaa Doqonka

Abdirizak Musanaf | musanaf@hotmail.com

Waligaa ma kala hubsatey inaad doqon tahay iyo inkale? Ma xanaaqdaa marka qof si ulakasa kuugula dhiirrado doqonyohow amase doqonyahay? Doqonnimadu waa erey caan ah hasayeeshee waligaa ma iswaydiisey maxay yihiin astaamaha aad ku garan karto qofka doqoka ah?

Qoraalkaan oo kooban waxaad kaga bogan doontaa su’aalo badan oo in badan naftaadu hore isu waydiisey.

Hadaba intaanan bilaabin waxaan kasii afeenayaa labo arrimood

1: In ujeedadu aysan ahayn in lagu maadsado oo kaliya

2: In daraasadani ay tahay calaamado la arkey in doqomadu u badan yihiin sidaa darteed aan qofkastoo lagu arko lagu tilaami Karin inuu doqon yahay.

Qeexidda doqonnimada.

Afka soomaaliga ereygaani wuxuu ku yahay dhimanaansho, siloonaan, amase qof ka hooseeya heerkii garaadka qofka caadiga laga malayn karey.

Inkastoo uusan jirin miisaan qofwalba lasaaro si loo ogaado heerka garaadkiisa hadana waxaa la wada ogsoon yahay in dadku ugu kala sareeyo xaga garaadka iyo caqliga sida xidigaha iyo dhulku u kala sareeyaan.

Dadku marka dhankaan laga eego wuxuu u qayb samaa sadex qaybood

i. Qayb markii la arkey dhaqankooda iyo sida ay arimaha u maamulaan amase wax soojeedintooda la gartey inay yihiin dad heerka garaadkoodu sareeyo waxaa loo aqoonsadey diricyo

ii. Qayb markii la arkey ayagana dhaqankooda ayagana loo aqoonsadey inay yihiin dadka caadiga ah waana sida dadku u badan yahay amase la yiraahdo qofkani dadkiisuu ku jiraa.

iii. Qayb markii la arkey muuqaalkooda amase sida ay fikradooda u cabiraan amase astaamahooda kale la arkey in heerkoodu ka hooseeyo dadka caadiga ah isla markaana loo aqoonsadey doqomo.

Hadaba qaybtan ugu dambeysaa waa mida loo yaqaan doqomada inkastoo hadaba cadadkoodu yar yahay hadana waxaa jira in badan oo astoomahooda kamida inay ka muuqdaan dadka caadiga ah waxaa dhici karta in qofku leeyahay hal sifo doqonnimo amase wax ka badan qof walibana inta ay sifaadkaasi ku badan yihiin ayuu doqonnimada u dhow yahay.

Doqonnimada laf ahaanteeda waxaa loo kala saaraa qaybo badan oo waa heerar badan oo sii kala liita waxaa jira tan soomaalidu u taqaan duufleey oo doqonnimadeedu iska muuqato iyo kuwo dadka aan aqoon ka qarsoomi kara laakiin qofkii bartaa uu garan karo sidoo kale waxaa jira dareen leey oo laga wado qof cidkasta moodaaya inay isaga xamanayaan ama isaga u danleeyihiin sidaa darteed dadkoo dhan waa lacol iyo daableey oo laga wado in doqonku dagaal badan yahay.

Sidaa darteed inta badan waxaan xooga saarayaa calaamadaha aad ku garan karto doqonta qarsoon astaamahaas intooda badan si guud ayaan u taabanayaa insha allaahu.

Calaamadahan lama oran karo qofka tilmaamaya wuxuu fara galinayaa abuuristii alle labo sababood awgood tan koowaad qoraalkani kaliya waa kawaramid tilmaamahan sida loo arkey tankale anigu kuma doodayo qofwalba oo laga helo inuu doqon yahay laakiin waa sida ay u badan yihiin hadaba calaamadihii waa kuwan.

Astaamaha doqonku waxay u qayb samaan labo qaybood qayb muuqaalka laga garan karo iyo qayb dhaqanka iyo ficilladiisa laga garan karo marka labadan qaybood sida ay u kala horeeyaan ayaan wax uga tilmaameynaa.

Calaamadaha muuqaalka oo badan waxaa ugu wayn isu miisaanaan la’aan ama isu dheellitiraan la’aan xaga jirka ah waxaa laga wadaa in sidii abuurista alle looga bartey ee ahayd isu dheelli tiraan uu ka duwan yahay.

Tusaalayaal.

Qof dheer ama baaxad wayn oo aad u madax yar sidoo kale madaxoo si xad-dhaaf ah u wayn amase daamankaa aad u balbalaaran amase.

In qofka dhaguhu aad u yaryar yihiin sidoo kale in labada dhagood ama midood aad u wayn tahay amase aad uu u fara gaagaaban yahay amase faraha suulasha cagaha aad u dheerdheer yihiin heer aan caadi ahayn.

Xaga socodka wuxuu caan ku yahay inuu hamagsado hamagsigu waa qof marka uu soconayo laga garanayo maahsanaan.

In qofku uusan qoor lahayn sur lahayn oo surku garbaha ku malaasan yahay amase wajigu si xad-dhaaf ah u wareegsan yahay (sida qaraha) amase in timaha ilaa garbaha uu ku leeyahay timaha madaxu meel kuma joogaan ilaa garabka waa iska taxan yihiin.

In qofku uu caydhareer badan yahay amase si aad ah u kala daadsan yahay.

In indhaha jeexooda xaga dhafoorka aad ugu jeexan yahay dilaaca indhaha aad ayuu usii jeexan yahay xaga dhafoorka.

Qofka doqonka ah waxaadan kaloo ku garan waayn waligiis waxaa ka muuqda daryeel la’aan sida inuusan nadiif ahayn xaga dharka waa wasakh waxaa ku baxa cidiyaha ama timaha ama macaday sado.

Astaamahaan oo badan waxaad ku garan kartaa tusaalayaashaan.

Doqomada iska muuqda waxaa kamida hadal loo yaqaan afqabaluus waa hadal hooseeya sida inuu aad u isticmaalo bax ama qof wayn ayuu ku oranayaa futada day.

In qofku socod badan yahay yacni meel kuma hansan karo intaad halkaan fadhido sodon jeer ayuu xagiyo xaga kuu dhaafayaa oo kusoo galayaa sidoo kale markuu soconayo aad ayuu u milicsi badan yahay xaguu fiirinayaa oo xaga fiirinayaa mararka qaarkood intuu istaago ayuu gadaal fiirinayaa aad u jaleecid badan yahay.

Xaga cagaha rays-magaadho malaha cagta qaybta dhulka ladhigo oo siman malaha qaybta godan oo aan dhulka taaban.

Waxaa ka mida inuusan wax raxmad ah lahayn wax uu jecel yahay majiraan ilmaha caruurta ah hadii uu arko waa kala jabinayaa waxaan macno lahayn dartood ama cidkasta oo uu ka awood roon yahay.

Waxaa kamida layaab badnaan waxaan macno lahayn hadaad u sheegto waa dhanqaxayaa oo afkaa yaab dartii lakala tagaya hadaad rabto inaad qof doqonnimo ka tijaabiso sheeko been ah oo aan jirin ama aan macno lahayn uga sheekee haduu aqbalo oo ladhoco oo aad ugu qoslo waa calaamad doqon haduu danayn waayo sheekadana waa qof fiican sidoo kale haduusan wax muhiim ah markaad u sheegayso danayn waa calaamad doqon.

Waxaa kamida hadal badnaan gaar ahaan waxaan dani ugu jirin

Sidoo kale inuu cidwalba ku kalsoon yahay qof uusan aqoon waa isaga kalsoon yahay sidoo kale kama fiirsado natiijada shay walba waxa uu samaynayo waxa ka dhalan kara kafakari mayo.

Sidoo kale inuusan wax aqoon ah lahayn amase inuu aad u jawaab ku dhaqso badan yahay.

Waxaa kamida sida uu ugu farxo amaanta beenta ah hadaan wax been ah ku amaanto aad ayuu ugu farxayaa oo islawaynaanayaa oo u qaadan waayayaa halka qofka fiican markaad wax beena ku amaanto uu ku oranayo war waxaas iga jooji run maahee.

Waxaa kamida qosolka oo si xad-dhaaf ah uu ula dhoco sida dameeraha ayuu ugu dhufanayaa sidoo kale doqomada waxaa kamida kuwo aan sifiican u qoslin wuxuu oranayaa ixxi oo kaliya, inuu iska caroodo isagoon waxba cidi u gaysan sirta oo uu faafiyo wararka oo si waalan ugu dhexdhoco dadka xun xun oo waligiiis ku dhexjiro inuusan kala aqoon cadowgiisa iyo saaxiibkiis inuu wax ku bixiyo waxaan macna ku jirin inuu marwalba isu haysto inuu dadka ugu caqli badan yahay inuusan wax walba oo maskaxdiisa ku soo dhaca ceshan Karin waa ku hadlayaa.

Waxaa kamida xishood la’aan iyo inuusan ka gabban wax fuulxun inuu ummadda horteeda ku sameeyo isagoon ka xishoonayn doqonka hadaad kafogaato oo goyso waa murugoonayaa hadaad usoo dhawaato oo xariiriso wuxuu ku moodayaa inaad daba ordayso oo waa ku yasayaa waa kugu kadsoomayaa hadaad u dulqaadato dushuu kaaga baxayaa hadaad wax foolxun ku samaysana waa kuu dulqaadanayaa oo malahan dareenkii xanaaqa sidoo kale hadaad wanaag u samayso wuxuu moodayaa inuu xaq kuugu leehayay oo waa ku xumaynayaa waxaa kaloo kamida inuu dadka ku ceebeeyo waxa uu isaguba sameeyo.

Calaamadahaan waa calaamado doqon laakiin dadka caadiga ahna ku badan

Waxaa kamida dagdagga fudaydka qallafsanaanta islawaynida faajirnimada dhoohnaanta khayaanada gardarada dayaca maahsanaanta istusnimada kibirka markuu hanti helo kibirka markuu faqriyana quusashada markuu wax waydiisto ku ilxaaxinta dareen la’aanta dhiiranaanta hororsiga gadaalka-garashada iyo fahan la’aanta.

Hadaad calaamadahaan hal iyo waxka badan isku aragto waxaan kugula talinayaa inaadan markiiba doqon ismoodin sababtoo ah waxaan sheegey in dadka caadiga ahba laga heli karo calaamadahaan amase in qof fiican uu yeelan karo qaar kamida calaamadahaan.

Waxaa la isku raacsan yahay in fulaynimadu aysan kamid ahayn calaamadaha doqonka sidoo kale ishii-qaate nimada sidoo kale bakhayl nimada calaamadahaan ma fiicna laakiin astaamo doqon laguma tilmaami karo.

Waligaa hala saaxiibin doqon sababtoo ah waxaad ogaataa inuu yahay qofka ugu horeeya oo ku waxyeellayn doona waa cadow aadan ogayn ama cadowgaaga ayuu kuu shirqoolayaa mararka qaarkood asagoo raba inuu wax kutaro ayuu ku waxyeellaynayaa.waxaa lagu maahmaahaa saaxiibkii aan caqli lahayn waa cadow xattaa hala fariisan waligaa waxaad kaloo ogaataa inaadan waligaa doqon ka aargoosan Karin sababtoo ah adugu kuma dhiirran kartid waxa uu ku dhiirran karo sidaa darteed waligaa ha u caroon waa qof dhiman.

You can feedback to musanaf@hotmail.com

By Abdirizak Musanaf

» Cudurdaar Ha Bixiyo: Qoraaga Soomaali-nimada maxay..." [Musanaf]

Faafin: SomaliTalk.com | Aug 25, 2003 

Copyright & Islaamku wuxuu ka qabo.... Akhri

114 Suuradood ee Qur'aanka

 .... Copyright & Islaamku wuxuu ka qabo.... Akhri

Kulaabo bogga hore ee  www.somalitalk.com

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan